mmm

lquorum

fummanj

rumi

Cumgral

WJDVA

ET SVCCIN-

CTA, VERA TAMEN

HISTORIA

BE AMPLIS SIMQ»? OTENTIS SIM Q-

^uc,noftro quidem oroi naCTenus incognito* lea perpaucis
abhinc annis explorato Regno CH IN A ; quindecim flo-
•rentiftimiseius Prouincijs;plurimis admiranda magnitudw
$ie infignibus vrbibus^fumma fertilitate; incredibili vnio#
Mum, gemmarum, auri, argenti , exterorumq; vari j generis
metallorum opuletia& copia; populorum ijsinregionibiis
inaudito in bellis terrcftri naualiq;adpaTatU;pra!clara item,
|>Tud enti que optimi conftitutxReipublicxmoderationcj
^c,in vniuerfum, de gentium illarum ea morum dexteritate,
«amoeniorum acrimonia , cuiuimodi vix in vilis £clariffi-
suarum etiam nationum;Medorum,Perfarum, Aflyriomm*
lsadorum,G raecorum,Romanorum, aut quorumcun#
que denique aliorum ) hiftoriarum monu-
mentis* toto terrarum orbe
repedatur,

Mx Bijpanica primum »#J
mbadmumm,

Oper4

FVGGEKO, Baroni K •ubbergto & Weiffenhor-
/erenif. Archidtui Aujlria, &c. Fet-
, dmandoyk confiiijs: limarum &li~ s
terat orum Mcecenatiobfer-
uando, S, B*

VAE Chinarum nomine
hodie genres nuncupan-.
tur, Hluftris & generofc,
Baro, eas a CU Ptolemaeo*

& erudita antiquitate Sinas ( vniu$,
Hterae facili mutatione ) adpeilatas
effe, opinio eft« Neq; tamen, vel apud
hunc, vel apud alios vetuftiores cele-
bres fcriptores, fufior aliqua aut ple*
Bior,vUam in parte m , pop ulo r u m re-
gionumue earum defcriptio exftatj
nili quafitus, limites, & paucae ali-,
quot incolentium easterras natio-
num,ab eo, quem dixi,nobili autore, f

aominetpnus duntaxat , memoran

4 fRAEF Atl04

tur: Sinas etiam metropolin (qu*
Straboni & Ptolemaeo Thinx funt)
Stcphanus, fiucquicunq; is Grxcus
fuit, cuius de vrbibus epitomen ha-
bemus,nominat. Cxterum,qux, flo-
rente Grxca Romanaque potentia,
obfcuris famx tc&a inuolueris, ho-
mines tenuifle videtur Sinarum na-
tionis ignoratio; eandem iis etiam,
qux i noftra memoria propius ab-
funt, fxculis,manfiffe, nemoannali»
um, monumentorumque veterum
peritus re£e, credo, negauerit : V nu»
M. Paulus Venetus, qui ante annos
circiter CCC.omneis Afix maioris,
tum prxpotenti Tartarorum Impe-
rio fubie&as regiones defcripfit, in-
ter eas Mangi(quo nomine Chinxab
co vocari exiftimantur) ampliflimae
ditiflimxqueprouincix, fecundo hi-
ftorixfux libro metionem facit. Ve-
rum, auorum demum xtate, inftitu-
tx abHifpanis atque Lufitanis, vni-
uerfo pene ambito terrarum orbe, na»
uigationes, certiora nobis, & confir-
matio».

V

PRAEFATIO. f

matiora his de rebus aperuerunt, de
quibus tamen , neq; in tabulis diuer-
iorum Geographicis , neq; alias nar-
rationem haftenus exa&iorem aut
copiofiorem vllam videre licuit,prae-
teream, quam, pofl: Dominicum Ni-
grum, Italu (qui tame vixalia, quam
Ptoiemaica exfequutuseft) dodi (Ii-
mus vir, Hieronymus Oforius, Epi?
i’eopusAlgarbienfis,Lufitanus,libro,
de rebus geftis EmanuelisLufitanias
Regis, vndecimo, deSinis, eorumq;
variis moribus atque ritibus, ex ciui-
um, opinor, fuorum, eorumque, qui
labotiofa peregrinatione oras eas
obiere, rdationib9,vberius,&,quant
alter, explicatius edidit; cuius hifto-
tis exemplis prxfixa Ioannis Metelli
Sequani epiftola,& de Sinis aliqua, &
de aliis ab Hifpanica gente adinuen-
tis nouis regionibus complura diffe-
rit: epiftolte porro, exlapone (quse
GrascisolimChrife, M. Paulo Vene-
toZipangri di&a creditur)Indiisque,
in Europam , ab aliquot iam annis
A j miff3£6

1 PXAEFATia*

mifle,& publica rx,complurcs,ttftilfa
decorum populorum moribus, reli-
gione, cxterisque ritibus &viuendi
infti tutis exponunt. Sed circiter ter-
tium ab hinc annum, edita eft ex Hi-
fpanico in Italicum fermonem (vt ti-
tulus prae fe fert) conuerfa de Regno
Chinarum (vt vocabulo hoc, ad lati-
naret Sinarum inflexionem, tanquam
jecentiori, magisd^noto vtar) hifto-
Tia , autoreloanne Coofaluo, Augu-
ffiniani religiofi inftituti (acris dica-
to, peri-Huftri inter HifpanicasMcn-
dozarum familia nato, cuius feripti»
in treis.diuifi parteis, primis tribus li-
bris, ampliffimi Chinarum Imperii

fitus,prouinci$,mores,rciigio>titus,

opes, Reipublicae moderatio, &Re-
gius dominatus, aliaque id genus, ad
hiftoricam expolitionem pertinen-
tia, nominatim & diftin&e enarrare-
tur; quod nemo eorum, quorum piir
us memini , aliorum uc antehac prx-
dliriffe vifus cft. Eos tres libros cx lta-
4ica in Germanicam linguam trjnsr

PRAEFATIO.? %

litos , Sc huius anni verno mercatu
Francofurtefi typis excufos ( reliquae
etenim duae partes , Italice adhuc le-
guntur) ego Latine fulcepiconuer*
tendos, cum vt petenti id Sigifmun-
do Feirabendio bibliopolas Franco-
furtenfi (qui prius germanice a ciue
fuoconuerfos,expnmendoscurarat)
inorem gererem, tum, quod per letis,
plurimorum cognitione non indi-
gnos indicarem, quippe qui multa
cognitu periucunda, neque inutilia
traderenrjatque (praeter ea, quas, aba-
Ijis aut ignorata , aut imperueftigata,
aut omiffa, Mendoza, peculiariter,
ex eorum , quos ipfosmet in Chinis
fuifle, omniaque, quas ab te recen-
seantur, vidifle & cognoflfe ait , a4
ipfum poftea Regem ruida expoli-
tione , haufiflfe fe teftatur) cum iis,
quos modo nominaui, Oforio, in-
quam, Metello Nigro, literis Iaponi-
cis, tabulisq», Geographicis p omnia
jppemoducouenirent. In eo certe, cii
M, Pa ulo V ene to (que qdem; quau_i,s
• i* -.i Af pti-

$ pRdEF^rro.

prim’ orbi gente hac moftra fle videri
voluerit, ea tame fcripfifle autor no-
fter in fua praefatione tcftatur>quae de
Tartarlsne, ande Chinis intelligen-
da fint, in dubium vocari poflint) co-
fentire videntur, quod primo tertii
libri capite, ab Hombi Chinarum re-
ge, ad eumvfque, qui hodie Chinis
imperat, Bonogium,ducentosannos
numerari, ante Hombim, totis nona-
ginta tribus annis Tartaros Chinas
(vt in vocis huius pronunciatione»
ante alios, eunde, cuius ante memi-
ni, Oforium, Sinam aeque ac Sinas a-
liquoties efferentem, imiter) domi-
natos,& abeo, quem nominauimus»
Rege, principatu excuflbsctfe narra-
tur.Iam,M. Paulus, hiftoriae fua; libro
primo, capite 5*. annoanatoSerua*
tore M. CC. LX11X. Mangi prouin-
ciam a magno Tartarorum Charno
fi ue Imperatore Cublai expugnatam
dicit, quod annis ab hinc CCCXXI.
fadu efle, calculus indicat; & quibus»
fianniXCUI. Scythica dominatio-

nis fubducatur,duceti circiter, & duo
detriginta anni , ad hunc vfque an-
na effluxere, per quosChiniseTar-
tarica feruitute ereptis , ab indigenis
Regibus eft imperitatum. Quod prae-
terea de arte aeneis typorum formis
libros imprimendi, Chinis vfitata,a
Mendoza libro $. cap. jc. refertur, id,
praeter alios (vt hoc obiter addam) a
Paulo etiam louio, libro hiftoriarum
fui temporis 14. confirmari fentio»
qui eius generis volumen, cum ele-
phante, Leoni X. Pont.Max.aLufi*
taniae rege dono milium , fele vidiffe
adferit, praeter quam, quod ipfe quo-
que feriptor nofter, huiufmodi libra
quendamfe habere, aliquot in Vati-
cana &Regia,coenobij SanLaurenti-
ani bibliotheca, alibiq;, in Hifpania,
India,&I talia, cofpexiffeindicat.Sed,
plura in hancfententiam,de caeteris,»
Mendoza in narratione hac deferi-

ptis, in medium afferre, animus non
eft; e qua, praeter plcniorem,&diffu-
fiorem,eiusp]agae,omnisqueincola-

A s ru«»

to PRAEFATKK

tum conditionis notitiam, anemine;*
hucufquc, pluribus, quemadmodum
ego exiftimo, explicatam (fiquidenv
hiftoria a nullo vnquam vituperata,
& nunquam fere vlla fui t, qua; non fic
jucundum aliquid , & vitxtdoneum
diceret) ad lectores &vtiliratis plurt-
mu,&obledationis{in qua ipfa quo-
que vrilitas eft)redituram fpero .

Ad verfionem vero meam quod
attinet, me Germanici exemplans fi-
dem , & verba (vt debebam) fequu-
tumatq; interpretatum effeaio, neqj
tamen diiTimulo, cum collatis vtriuf-
que lingua; exeplis, paucula aliquot
notoria, operarum, cenfeo, tvpogra-
phicarum, errata, ab Italici termonis
gnaris,in Germanica editione.anirm-
«adueda efset , autorirate eoru & hor-
tatu, me ex Italici libelli fenfu & pras-
feripto ea emendafle, ita.vtipfiusau-
toris menti atque fententix nihil o-
mninodecederet; quod fane candi-
dum lectorem , idionratis noftri do-
£tum, e trium verfionum , Germani-

4. * t a c*

FRAETATTO.% lt

c® (extera non inelegantis)Ita}icx&2
Latinx mutua compofitione , fatis
fuperque intellecturum, optimamcg
in partem accepturum effe , vti exifti*
mo, ita, id vt faciat, vehementer peto
rogoque. ?

Vtautemiamadte, llluftris&ge-
neroleBaro.mea conuertatur oratio»
cum, pro more, cunCtis pene iis, qui
in publicum quidpiam emittunt, a
peruetufta omnium fere fxculorum
memoria, folleni, huius mexqualis-
cunque operae, patronus aliquis mihi
quaerendus foret; Generofx tuxma-
gnificetix, cum amicorum confilio,
tum ipfo quodam animi meiimpul-
fu offerre eam, atque dedicare vifum
cft: non quod illuliri tuo, & prxclaris
artibus , multiplicique rerum vfu ex»
jculto atque inftru&o ingenio, digna,
-aut,qu^vel obiter abs teinfpiceretur,
idoneam effe, iudicaretn, cum prefer-
tim Hifpanica, Italicdue lingua edita
defcriptio maiorem legenti volu-
ptatem allatura videri poffet j ve-
'iti.tr ) ' ~ ~ rtun

/i PRAEFATIO.

tum eo , vt , cuiufcunque in ma«
nus, quartum iam in aliam conuer-
fa linguam , hiftoria ha:c pcruenirct,
quarto etiam patrocinio prafidioq;
Viri virtute praedantis niteretur: Ac
G.T.M. minime grauiter laturam ei-
fe, vtmihiperfuadeo, ita omni con-
tentione deprecor, quod ego perfri-
ca adeo fronte fum, vt ignotus & ob-
fcurus, tam in (igni atque amplo loco
politum herocm copellare, & quid-
quid meae hoc opellaeefl:,ei obtrude-
re alffus fucrim.Cum.n.e multorum
derfleonibus intellexiffem , G. T. M,
elegahti&us literis atque difciplinis
perornatam, ex hiftoriarum etiam le-
€tione (de quarum fummis meritisq;
laudibus, li ego, poft totgrauiflimos
doftiflimosque viros, vel mutireau-
fim, idem efle arbitror, ac fi argutos
inter ftrepatanfcr olores) magna ca-
pere voluptatem , neq-, Romanomi-
nus,quam patrio, aliove fermonc, &
ipfam fcitevti,& loquentes alios per-
lubcntcr audire: fumpfi hoc mihi, vt

(quem*

PHAEfAtlO. I*

(quemadmodum dixi ) primam hanc
deferiprionis Regni Chinarum par-
iem ei offerrem. Praeter virtutis tu®
decus» fpemmeam animumque au-
xit, no per hominum folum ora iam*
dudum volitans , fed & in plurimoru
mentibus, alte radicibus a&is,confir*
matus, fplendidiffimae familiae tu ae,
cum in alios, pro cuiufque conditio-
ne, tum in eruditos, & optimaru arti-
um ftudiofos, praeclarus illefauor&
beneuolentia, tibi, cum reliqua Fug-
gerorum gente communis , qua vtiqj
(Mufis nimirum volentibus ) effedu
cft, indiesque efficitur, vt fama & glo-
ria nominis veftri aeque in aeternum
permanfura fit, arq; tot infignia, ma-
gnificentia: & beneficentiae, quibus
Auguftam decoraftis, aliaque, in qua-
cunque terrarum parte, fplendoris&
ornatus a vobis edita monumenta.
Haec, illuftris Scgenerofe Baro, ad G.
T. M, praefari volui, quae,vn& cum in-
terpretatione mea, munere leuiden-
l*,craffo filo, boni eavtconIular,me-

que

pn>EF^rr6;

que profuo in omneis literarumftui
diofos benigno animo, in clientelam
foam fufeipere nc dedignetur.etia at-
que etiam oro. D. Auguftse Vin->
delicorum; menfeSexttli; Anno a na-
to ChriftoSeruatore, M.D.X1C. >
• ■

Gcnerofx T. M.

V- • )

Addi&iffi m us & dc-
ditiflimus

Marcus Henniflgus.

’ ii' >

I ' ; " i ' '

IO AN-

ro ANNIS CONS ALVI

MENDOZAE PRAEFA- '
tio ad Leftorem»

Ptflilt Equaqiiam, optimeLeBon-
v "vjque adeo turpi ambitione.

j\ labor, (qua plenque noftro-
I rum temporum hijloriogra >,

pbi incitati,dum veteres cum nouis hifl ori-

as compar At, immortalem nominis fmglo-.
namfcelicibus ingenij monumentis, redde-
re nituntur) vt,hoc, breui admodum, quo
virium mearum qualecunqus Jpecimen e-
didi,Jcripto, debitam alijs aut oribus lau-
dem eripere coner, a qua me longo adhuc in-
ter uallo abe/Se fentio.

Hi (l oria hac mea, haud ita prolixa > noti
de Athenienfium agit Republica, quam fuse
defcripfit Plutarchus : neq ; maiejlatem tri-
umphosife veterum extollit Romanorum >
quod peculiari nobiluf argumento celeber-
rimus hijloricorum prajlitit T. Liuius: ne-
que res gejlas Cafarum attingit Germano-
rum, ab Ulujlribus alijs fcript oribus literis
commendat asmequedebitam Paulo demi -

15 PRAEFATIO.

lio amuhtur lauream , qui calamo fluo CaU
lia reges immortalitati tradidit : neque egi
denique p raclar a in uillifs imorum Hifba -
nia. regumgefla ineleganti Jlylo confcnbere
propofui, qua, per fefle, aurea velocis famx
lucana , toto terrarum orbe ita innotefcut,
nat ex hominum memoria effluere nullo mo-
do poflmt.

i_sdd aliud, longe recentius, vulgo q. mi-
nus notum fcribendi argumetum,Jludium
atque operam meam confero : quod , cum
multafhmm* &prajlatiflim<t indolis ho-
minibus defuerit , tra&atione eius fuperfl-
dere funt coacli^conftituitp, diligentibus, &

tiam, magnitudinem , amplitudinem , ma-
iejlatem atque opulentiam C binarum Regis
quodammodo ojlendere. Et ft autem CMar-
cus Paulus Venetus, diuturno fluo itinere A-
fiatico,primus orbi gentem hanc monjlrafle
■ videri voluit : addubitant tamen quidam ,
ea, qua fidem hominum exfuperantia, Pau-
lusfcribit, de Tartarisne, an de Chinis in -
telligendaftnt? Cum igitur hac at at e , elo-
quentiumfer ipt orum adcb feraci, haffenus
nemo

PRAEFATIO. 17

Hiemo repertus fuerit, qui illis in regionibus
ab aliquot iam annis vifa explorata ^ in
commentarios referret: ego vero, baca fide
dignifiimis viris, qui finis fefe oculis 1 florum
rerum certos reddidere fummacf indujlria ,
pleraque eorum, qua mihi tradiderunt, ex
ipfis Chinarum annalibus collegere, accepe-
rim : eormn denique penes quos est autori-
tas, mandatis par ere fim coactus: omnibus
elegantis, & admiradarum fiupendarumf
rerum auidi iudicij hominibus gratificandi
caujfa,breuem hunc libellum in lucem eden-
dum duxi: quo illi plenior a pojl ea, & accu-
ratiora eo in genere tractent , idcf omnino
efficiant, quod ego, vt eos bremfaciuros (pe-
ro, ita libenter ipfimet pr&fiitififem: pojlq ijs
in locis magni adeo acuminis , multi 'e no-
jlris reperiuntur : qui, fi non nobilitate ope-
ris,extendendi tamen adfiempiternam eru-
diti animi laudem, nominis, occafione, ad
buiufinodi fcriptionem fiufiipiendam exci-
tari deberem, ,

Primis itaque tribus hifiorU huius li-
brispro modulo tenuis fime, fler ilis f wgemj
mei, ea omnia, qua de chinarum Republica ,
s

,8 PRAEFATIO.

chq, vniuerfa regionis qualitate & natura,
uenfime certtfimef inter huius Regni
pulcherrima , commemorari pojfe videban -
tur, collegi.

Caterisvero fequentibus , tria dcfcripf
inChinas faci a itinera , quibus Mar tinus
Herrada, Hieronymus tf Marinus, Augu-
jliniana facra familia, Anno, a nat o Serua -
tore, post mille quingentos, feptuagefimo fe-
ptimo : biennio post, Petrus Aluarus, cum
qmbufdam Francifcaui inftituti San Iofe-
phiana prouincia, fo datibus : (f tandem ,
Anno M. D. XXCI. Martinus Egnatius ,
altjcp aliquot, eiufdem profef tonis f acris ini-
tiati, eo fefe contulere : qui quidem. Hi f ali,
confcenfis nauibus, itinere, per Indiam Lu-
fitanisfubieclam, confecto, maxima terra-
rum orbis parte circumnauigata , in Hifa-
niamredierunt.

Gguamobrem hacnofra lectori beneuolo
effero (f dedico : fperans ei lectu gratifimu
neque iniucunda fore , cum 'a nemine ante-
hac unquam if hac materia ft pertracta-
ta: ftf tenue munus eft, binis f haud exigu-
is vi tp laborat: vno, typographia, cuius

PRAEFATIO, ip

tauffa non immerito It alicis Chalcographts
tribuitur , Hijpanica lingua rudibus , qui,
ciim verba non intelligant , cohiungenda
interdum diuidunt , Jep aranda coiungunt:
cumtf Italici Characteres , pundtis ad no -
Jlram pronunciandi rationem necejfarijs
careant , multa illifape perperam atque im-
perite vocabula omittunt. Alterum vitium
efl,feriptionisimenuJhe, quod tamen legen-
tis candori permitto : vt is, quibus rationi-
bus,quoue animo ad hac exponenda fim ad-
ductus,perpendens ^xcufatione me dignum
cenfeat: eodpmagis, quod me, vbiDeo, vt
jpero,fortunante,inHiJp'aniam reuerjus fu-
ero, pr alo denuohijl oriam hanc fubiectu-
rum, errores commifos fi blaturum,fingu-
laricf cura operam daturum ejje polliceor ,
vti tam emendata illa in lucem prodeat,
quam ego omnibus id votis vnice
cupio atque exopto .

B i

Et EN-

2.9

ELENCHVS CAPI-

TVM, HISTORIAE RE-

gni chinarum.

LIBRI P R IMI.

Defcriptio Regni Chinarum, & finiti-
morum populorum, Cap. 1.

De aeris conftitutione earum regio-
num, Cap. II,

De fertilitate,& generibus frugum hu-
ius Regni, Cap. IU &IV.

De vetulta origine Chinenfium, Ca.V.

De magnitudine Regni Chinar, & qui-
bus menfur is inceruallor um.feu milliari-
bus vtantur,Cap.VI.

De quindecim prouinciis Regni Chi-
ns.Cap.VII.

De vrbibus primariis, aliisq; oppidis &
pagis lingularum prouinciariim, Ca.IIX.

De admirandis in ea terra tedificiis:in-
geti itidem muro , feu laucibus quingen-
torum milliarium longitudine,ibi reper-
tis, Cap. IX.

De forma corporis, facie, veftibus Chi-
nenfi um,& viuendi inftitutis, Cap.X.

LIBRI

ELENCHVS CAP. 21
LIBRI SECVNDI.

De multitudine idolorum, quibus di-
uinoshonores Chinenfes exhibent; & de
quorundam ex illis effigie & forma , qui-
bus Chriftiana religio depingitur, Cap. I.

& II.

Quam parui Chinenfes idola fua faci-
ant, Cap. III.

De fortilegiis apud ipfos, in ferio quo-
tus negotio fufcipiendo vfi tatis , & de in-
uocationeCacodaemonis, Cap. IV.

Quid de initio mundi, & creatione ho-
minis fentianr, Cap. V.

Quod immortales animos, & poft ho-
minis ex hac vita difceflum, aliud fuper-
dfeamum: tum pro fuoquemq; merito,
aut poena, aut prsemio affe&um iri, certo
ftatuant China», &quomodoprecentur
pro mortuis, Cap. VI.

De delubris, religiofis, tam virorunl
qudin fceminaruprdinibus, &facris An-
tiftitibus apud Chinas, Cap. VII.

De ritibus eorum infepeliendisdefuti*
&is,lugubribufq; veftimentis, Cap.IIX. •

De ritibus eorum in contrahendis ma-
trimoniis, Cap. IX.

Quod toto regno, neque in viis, neque
ad templa, vili ferantur mendici; & quem
> j B 3 Rex

tt ELENCHVS CAP.

Rex modum, in alendis iis, qui fuis operis
vidum fibi parare nequeunt, obferuet.
Cap.X.

LIBRI TERTII.

De regibus Chinenfium,& Ungulorum
regum nominibus, Cap I,

De palatio & fede Regis: & neminem
totoregno, prsrervnum regem, aChi-
nenfibus Dominum agnofci, Cap. 1 1.

Denumero beneficiariorum & clien-
tium, aut regi* ditioni fubiedorum, &
tributarioru , in fingulis quindecim pro-
uinciis, Cap. III.

De tributis, qu* ad dignitatis Aularqj
autoritatem tuendam Regi penduntur,
Cap. IV.

De copiis tdm peditum , quam equitu,
infingulisprouinciis,Cap. V. &VI.

De lege & ftatutoChinenfiu.quo extra
fui regni fines bellum gerere, ex eo alio fe
coferre, exterosque inidabfquecofenfu
Regis,admittere prohibentur, Cap. VII.

De fenatu Regio,quernque is obferuet
morem, quo fingulis mcnfibus, quicquiil
toto regno acciderit.cognofcat, Ca. IIX.

De officiis Palatinis,Redorib. prouim
ciarum, & moderatione Reipub. Cap.IX.
Decattcris Oificiispublicis, & de riti-
bus

ELEttCHVS CAP. / 2$

bus apudipfos in foro, curia, &reliqua
publicorum munerum adminiftratione
vfitars, Cap. X.

De cenforibus, quos quotannis Rex, vt
in maeiftratuum, per fingulasprouinci-
as, a£ta inquirant, ex aula cum poteftatc
dimittit : & de modo animaduertendi in
fontes, Cap. XI.

De carceribus & modo reos mortisca#
pitepuniendi, Cap. XII.

De literis & characteribus Chinenu-
um: ludis item licerariis.aliisque admira-
tione dignis, Cap. XI II.

De modo explorandi eorum in lireris
progreiTum, quibus ^oitiorum infignia

conferuntur.- riruea conferedirceremo-

niisq; poft collationem ciuitati follemni-
bus, Cap. XIV.

Quod machina? tormentorum ane»,
multo ante apud Chinenfes , quam apud
Europaas gentes in vfu fuerint, Cap.XV.

Quanto Chalcographiaapud Chinen-
fes antiquior Iit; quam apud Eur opa po-
pulos, Cap. XVI.

De libris ab Herrada & collegis, e Chi-
naallatis, &quidiniisdefcribatur, Cap.
XVII.

De Chinenlium conuiuiis,& ritu cele-

brandi fefta> Cap. XIIX.

B 4 De

it, : V'.:- : / V

44 -"ELtNCHVS CAP.

De Tai litationibus mutuis inter Chi-
lias, & quas tum adhibeant ceremoniis,
Cap.XIX.

De honeftate & difciplina mulierum,
& quibus conditionibus tolerent impu-
dicas, Cap. XX.

De forma nauium, quibus tam in marij
quam in fluuiis China? vtuntur: & quo-
modo per integrum annum pifcibus ab-
undent, Cap. XX 1.

De feftiuo quodam modo, quo anates
ingenti numero educant.minimoq; fum-
ptu China: pafcunt: &artificiofa iucun-
daqj ipforum pifcadi ratione, Cap. XXII.

QuafolemnitateChinaruRex, aliorft
Regum.Principum,& fui imperii vrbiuin
- & popul oru legatos excipiat,Cap.XXIII.

De legatis, quosHifpaniarum Rex ad
'Chinarum Regem mittere conftituerat:
quatcauflalegationismittenda?, quatpo-
ftea differenda?, fuerit, Cap. XXIV.

DE

J

t>E REGNO CHI NA 2/

NARRATIO-

N IS HI ST Q%J CAE

de ampIidimoRegno CHI-

NA; fitueius&magnitudine: vefti-
bus,ritibus & moribus narionisj
regionisq; natura & con-
ditione*

LI%ER PRIMVS.

Defcriptionis Regni Chinarum,

^ & finitimarum gentium>

CAPVT I.

ERTISSIMA verifiima-
que de peramplo Chinarum
regno ( quod hac hijlona de-
firibendum fiufcepimus ) tra-
ditio ea habetur > qua ab Hijpanis, Philippii-
narum , quas vocant , Infularum incolis est
profdla. Ha Infida dijlant ab eo, de quo di-
cimus, regno, & vt appellatur , continenti,
P y ad

Z6 DE REGNO CHINA

ad ducenta, eo loco, militaria-, Hijpanifoillb
tam decennio pene , in eat fefe regiones quo-
dammodo infuderunt : t amet fi diu antea
per Indiam quoque, Lufitanica ditionis,
no parua earum indicia extiterunt,ab ipfis,
quos dixi, Lufitanis, orta, qui Catonem vfi-
que Chinarum Regni vrbem negotiandi
cauffit excurrerunt, & ab ijs, qui Macaone
habitant :fid quod rumores tantum, neque
fiitis illi conflantes his de rebus adferretur,
neque Lufitanis , neque Phihppinenfibus,
plane fides haclenus adhiberi potuit ; pra-
firtim cum diuerfa , minime inter fe con-
fientientia, narrarent : donec tandem R. P.
Murtinus Herrada, Ordinis Er emit arum,
D.Augufiini( vt vocant) prouincialis, (cu-
ius[aerata familia fio dales, primi & Philip -
pinas Infulas inuefiigarunt , incolas ea-
rum fialutaribus aquis abluerunt ) eiustfe
collega Hieronymus Marinus, vna cum Pe-
tro Sarmento, Philippinarum vrbisMani-
glia Pratore,cr Michaele Loarcia,a Guido-
neLabafiare Regio earum Infularum Pra -
(ide, annoanatoChrifio AI. D. LXXV.
duftu cuiufdxm e Chinarum Regis clafiis

HISTOR. LIB. I. »7

prafedtis > cui Omonconi nomen erat , in
Chinammifli flunt , vt ex ip forum appare-
bit expofittone , qua fecunda huius hifloria
farti, eodem omnino modo, quo potenti fi-
mo Hifpaniarum Regi oblata est , fideliter
inferetur ; e qua intelligi poterit , quomodo
is, quem dixi, e Chinarum Regis ducibus, in
Infulas Philippinas venerit, fdemqsdede-
rit,feeos, quos nominauimm , religioni di-
cat os viros, vna cum comitatu, contra ta-
men expreffam, capit is <f poena fxncitam ea-
rum terrarum conftitutionem , in Chinas
effle deducturum : quomodo item neflri illic
excepti, honeftef & liber alit er fint habiti ;
vt etiam alijs de rebus memorabilibus &
p radar is in ea agitur.

c AmpUflimum hoc Regnum in eo tractu
ia litum e It , mi maxime ad ortum ver-

git: Cochinchina Regni ad occafum fines at-
tingit , quo cum ijfdem plane moribus riti-
busvtitur: maiorem eius partem Ocea-
nus Eous circumfluit ab Ainama Infula ,
Cochinchina finitima, capto initio, qua po-
lus XIX.gr adib. exaltatur, tum Septetrio -
ne, tum et Meridiem verfus,ita,vtfepten-

triomli

23 DE REGNO CHENA

trionali vento , Aparctia, eo mari n .inige-
tur. Supra Cochmchinam paulo , ad Bore-
am , Brachmannis confine est, prapotenti-
bus, auri, argenti, gemmarum. Pyroporum
in primis, ditifiimis populis-, maficula hacfii-
perba atque robufia gens , colore flauefeit:
qua tamen pauca cum.Chinis bella gefiit,
quod afperis montibus, rupibus j ab iliis fi-
rimatur.Proximi horumfinibus P at ani fi
Mogori ( gentes ita dicta ) ingens , (fi ipfi
armorum ^ gloria inclytum regnum pofit-
dertt, quorum Metropolis e it Samarcanda .
Hi Scytha illifieu Majfageta fiunt, qui a nui
lis vnquam nationibus in (eruit ut em reda-
cti dicuntur. Populus earum regionum, vt
in folo natus Boreali , corporis robore habi-
tuqfialubn pollet, at que albi coloris est. Oc-
cafium inter & meridiem Taprobane ( Su-
matram hodie vocant ) fit a, auro, gemmis
(fi margaritis adfluit. Propius Aufirum
maiores minores ^ Infula Iaua,. regnum Lo-
chi,pofiea<fi tanto plus diftans laponia,c.on -
fpicitur. Omnium proximi Chinarum ter *
minis Tartari fiunt, continentis fi ipfi cui
tores , muro tantum a C binis dificre *
j . ' ti.

/ HISTOR. LIB. I. ,2 9

ii, vtfufius pofiea hoc in libro indicabi-
tur.

, Turturi hi cum Chinis atro eia. fiepe longo
tempore bella gefjerunt, quorum fiparatim
primo capite libri tertij mentionem facie-
mus. Subegerant illi ante hac chinarum
Remum , totosf tres fi nonaginta annos
fut ditione fu a retinuerant ; fid china re-
bellantes, denuo eos eiecerunt : nunc pacem
inter fi fi amicitiam colere dicutur , quam
ad conciliandam (fi confiruandam , non
parum facit, ingeniorum, rituum, atque
.morum inter vtrofque fimilitudo : colore
tantum differunt , quia ruffefiunt Tartari
magis quam albicant : nudi fiupra vmbili-
cum incedunt ; crudis carnibus vefeuntur,
cruore eorum corpus oblinunt , quo robufiio-
res inde euadant : ideotfc ita foetent, nat aere
ab ipfis refpirante, vel longo dift antium in-
ternatio, nares foet-or impleat , fi vbmam
fint, moneat. Immortalitatem animorum
pro certa habent , ineo tamen errant, quod
animos ex vno in aliud corpus tranfire o-
pinantur : quup in vno corpore bene vixe-
rint, m alto demde ejfi beatmes, ita , vtex

. pati-

go DE REGNO CHINA

paupere in diuitem, e fine in iuuenem tras-
ferantur. Liberi parentum obfiruantifiimi
funt, adeo , vt ne in minimis quidem i lior u
•voluntatem negligant , quam fi •violent ,
publice continuo , grauifimetf, mulclantur:
Vnum credunt & fatentur ejfe Deum , fin-
gatis in adibas eius habent in fiubtimibas
locis pofit as effigies, quotidie (X thure atijsf
odoribus litant, fiummum Deum appellan-
tes ; ab eo fanam mentem & fanum corpus
precantur, e^dltum pr&ter hunc Deum ad-
orant, quem prioris filium, 2{atigai nomi-
ne, adp e llitat • hunc res terrenas curare per-
hibent, eitisj', imaginem finguli domi fu a
habent ; ac quoties cibum fumunt,pinguifii-
•mo omnium, quod habent, ferculo faciem ei
inungunt: hoc modo, vbifuamille , epulan-
tium opinione, partem, inunctione hac, ac-
ceperit, quod fuperest,fiatim ipfi deuorant.
ds[unquam, vel capit is difirimine propofi-
to, mentiuntur. Regifito cum primis paret ,
belli prx ferum tempore , quo fiium quifique
munus ad tympanorum firepitum , tuba-
rum f clangor em firenue obit : in c xt eris k
Chinis nihil dificrepant $ qui fi religionem
• chrifiia -

HISTOR. LIB. I. 3t

Chriftidmm fufciperent,haud dubii eorum
exemplum T artari hifiquerentur.

De conftitutione aeris re-
gionis Chinarum.
o

CAP. II.

A Eris temperatio fiorentifiimi huius
Regni inter fefe admodum duterfx
est. epuantumuis enim id aquali pene Jpa-
eio, meridiem inter (fifeptentrionemfitum
Jit, ea longitudine , vt non procul ab Aina-
ma Infula intra X. gradus eleuationis pola-
ris incipiat: conflat tamen quibufdam illius
prouincijs vitra L. gradus polum exaltari:
opiniof est , quibufdam locis altius etiam
extolli, prafertim verfus Scytharum fines.
Difiimilitudo hac e coloru varietate, huius
regionis hominum facile animaduertitur.
Cantoneenim , infigni Chinarum vrbe,
quam Lufitani , aliquandiu iam nego-
tiationum ergo , continenter adierunt-, quod
non procul Macaone, Portugallenfium Co-
lonia, dijlet, eoj omnis generis mercimo-
nia.

?2 DE REGNO CHINA

nUyijs e terris delatayin Europa inde tranfi
'uehantur 5 apertum colorum dificrimen ceri
mtur m tllls , qui m er cadi catifia ifthuc con-
fluunt >quodip fi quoque Lufltam teftantur .
QuiCantone y totoq L eo tractu naflcuntury
colore Jubflauefcunt y EeJJknorum wftarin
c. Africa y quorum quidem regio eidem pa-
rallelofeu Climatiy cui Canton y fubqcitur:
exterarum prouinciarum interius pofita
gentes y aliaalijs magis albicant y prout ab
oris frigidioribus longius > aut propius ab-
flint : quada Hifianis adflmilesy alia etiam
pallidiores y donec plane candida fiant > &
rubicundayquales Germani quidam: neque
frigida hac an calida potius plaga fityexacie
defininpotdiy cum ei Zonxy quam Geogra-
phi temperatam vocant y eidemcf climatiy
cuiltalidy Gallia y & alia temperata regio*
■nesyfubijciatur: Vnde fertilitas y opulentia

colligitur y quibus procul dubio omnes aliaf
totius orbis fuperant y quauis regna Per u-
anay Hifi?aniaq? nouay eo nomine fummo-
pere commendentur . Sed de his plura fi-
quenti capite yfimulfa de frugum generibu?

&

HISTOR. LIB, I. j5

fe copta in china najcentium.Is quem dixi
Prouincialis Herrada , eitmp comes ( quo-
rum fide tanquam oculatorum , & omni
exceptione maiorum teftium, ego horum
pleraque recito) inter catera, aiunt, tantam
illic ejje infantium multitudinem , vt mu-
lieres fmgulis menfibm fetificare videan-
turyeosqffere omneis, valetudine vtifeprk
quam dici pofet,proJperrima. Ter quot an*
nis , aut quater indigena ibi Jruges colli-
gunt.

De fertilitate & generibus
frugum huius regni.

CAP. III.

C Binarum gens extra controuerjiam
primos terra ftu cultores , regijtjp im-
I perif autores nepotes pojleroscp ejje Noachi
/ latuit : Hos etenim, cit-m certum locum in-
| uefiigarent , in quo commode habitare de -
gereq, pojfent, totamq propter ea Armeni-
amfedulo perluflrafjent ; chinarumverb
regionem, falubr i pracipue aere, aUjsj, qui-
bus humana indiget vita, commoditati-
C bm

34 DE REGNO CHINA

bus , fertilitate potifiimum , & tempera*
mento optabili proflare perjpexiffent ; inco-
lere eam ccepijfe,qubd optimam, opportunif
jirnamf, omnium totius orbis iudicarent :
pro fecto ad me quod attinet , m hoc illos ego
minime falfos effe crediderim , hodtej, id
clarum effe 5 de quo pojlea pluribus agemus.
Et (i autem inter cotera de frubribus, & illic
terra nafc entibus, eafum traditurus , qui-
bus, quo fupra dixi, fatis confirmabuntur:
nequaquam tamen omnia commemorabo,
quo de multiplici q sin oris rerum omnium
adfluentia dicenda effent.vt pro reliquis de
herbis quibufdam,& earum natura,feu v-
Ju, tanto fane, vt is vel peculiari defcriptio -
ne dignus effe videatur, neque de futuros,
qui eam quandoque fufcepturi fint, exifii-
mo.Coteriim af iduus incolarum in colenda
terra labor, indufiria atque folertia, bonita-
tem illi a. natur a datam , & fecunditatem
eximiam non parum adauget. Tanta enim
edi ipforum hac in re diligentia, tantum {lu-
dium, vt neque montibus vallibus f , ne-
que aquis flummibufuet impediri fe patian-
tur:

HISTOR, LIB. t. 35

tur : colunt omni a, plantant, feminant ,
quidquid natura fili fert 5 arbores pomife-
ras, triticum, hordeu, oryzam, linu, canna-
ben, aliaifr id genus , ingenti numero, nullo
operis obrepente t&dio > aut impatientia ,
cum friant , fuamm fibi rerumliberam efrfe
potefrlatem, omniumdp fefe onerum , pmter
exiguum, quod pendent Regi , tributum,
efrfeimmunes , vtin frequentibus fufius ex-
plicabitur, \-Ad vb er tat em pr ater ea ifiam
innumerabilis populi multitudo, plurimum
confert , par tim opifcijs , par tim agris co-
lendis occupata, cum profer tim ocio (i, erro-
nes fr minime tolerentur , fid freuerifime
coherceantur , & infames plane cenfean -
tur. Tepemini etiam ciuium e Regno ad ex-
teros , aut militatum alio abire licet , quod
hac ratione viris prouincm exhaurian-
I tur. Ruo enim regno Rex contentus eft ,
tanquam omnium totius orbis proftantif-
\ fimo. Tpon minores, genti, ad labores to-
lerandos, artesifr, quojius caufia, exercen-
\ das , natura jlimuios addit, confuetndi-
ne laute vefreendi , veflium fplendorem ,
voluptatum illecebras confictandi , odifi -

3* DE REGNO CHlNA

cia, pro occafione, magnifica, fi peramoeni
inhabitandi , comparata : quam cb rem, fi
ob naturalem folifoelicitatem,Regnum hoc ,
6mnium,qua vfquam funt, non iniuria co -
piofifimum , ditifimum ef vocari potest.
Omnia pr at er ea, hic videre est, herbarum ,
fructuumif genera, cuiufmodi in Hijpanijs
vifuntur ; alia item permulta incognita,no-
Jlrfify plane difimilia. Odore aut faporeif
omnium praftatifima. Nerantia ibifapore
triplici reperiuntur : quadam faccharo dul-
ciora; quadam minus dulcia ; quadam gra-
to quodam acore palato acceptifima : pruna
item ( Lechias Chinenfes vocant ) non ejit
tantum iucundifima , fed (fi, quant um li-
bet comedas , neque noxam neque naufeam
parientia: mala porro, infignis magnitudi-
nis, color k ex puniceo fi albo mixti, gujla-
tu perquam fuauia, atque excellentia: cate-
ros diuerfarum fiecierum, nominum fru-
ctus,nunc pr at er eo, ne, tempus terendo,mo-
lejlusfim legentibus, cum ad grauia fit per-
gendum. Toto regno, ingens facchari copia
colligitur ; cuius tanta eft vilitas , vtcunt
carfime, fpuintale (quod vocant) candi-
« diflimi»

HISTOR. LIB. I. 57

diflimi,flx tantum noflratibus ( vt appel-
lantur ) aureis Regalibus vendatur: neque
( cum Chinefes huwflmodi rerum perquam
flntfludiofi ) mellis minor abundantia, in -
deij, cum eius, tum certe precia tam exigua ,
itavt integra naues , aut potius clajjes illis
queant onerari. Ser ico abundat regio tener -
rimofd tincturis injicere fqlent,quo ab exi-
mia pulchritudine Bethicis longe proferan-
tur: hoc merx, et fi toto regno maiori ac quo-
uis alia, numero diflrahitur , eflj admodu
vendibilis, parui tamen apud ipfos emitur.
Holo fer icum , Hamaflenum , holo fer icum
item rafim,fub fer icum vndulatum,aliaife
huius materio quam vili conflent, flne ma-
xima,eorum, qui ingenti fumma in Hi(p a -
nia,Italiajhocoflimarifciunt, admiratio-
ne, dici nequit. Ho autem telo, aliorum (fe
generumpanni, huius regni domeflici, vi-
nis,aliave menfuratione,. minime, ne lintei
quidem, fld pondere omnes veneunt , quo
minus fraudum committatur: linteis( nam
lini ingens copia ) plerifc incolarum vefli-
untur, e cannabe rudentes, vela, aliacjs, quo
nauigantibus vfuiflmt, conflciunt.ln agris
C S forr®

3S DE REGNO CHlNA

porro laborioJis,etf])erioribtis , & alicubi ru-
derat is, multum tritici, hordei, "fra, auena ,
aliacp huiufmodi fruges fcelicifiime nafcun -
tur. Palujlribtts & aquofis in locis ( ob ma-
gnitudinem , multitudinem cp fluminum,
qua toto regno effunduntur, frequentibus)
oryzam ferunt : ea cum ipfr Chinenfes, tum
vicini populi plerique omnes vidlitant , efr
copia tanta colligunt , vt quando plurimi ,
Hanega Hanega(quam rvocant)Reali,rvt appellant ,
libns co< numo confrt, atque has, vt dixi, fruges de
ter CL, metere ter quaterueannuatim J olent . b yi-
uas quoque editioribus locis ( vbi nullus fre-
mentis vfus ) integras pinubus conferunt,
nequicquam infrugifrerum cernatur, qua
ingentes nuces producunt , fripore perquam
juaues: cafraneis etiam qua fruchium ma-
gnitudine & bonitate Europais rdt e an-
teponantur. Has inter arbores miliu ferunt
Indicum , familiarem Mexicanis Peruui -
nisjs cibum-, multum etiam p anici , vt ne
tantillum quidem foh incultum relinqua-
tur, (fr vero etiam verius fit , ne pollicem
quidem latum agri in his regionibus fi eri-
lem aut inf <elicem reperiri.

HXSTOR. LIB. L' &
j De eadem foli faelicitate,&
ipeciebus annonarijs.

CAP. IV-

A Grosnon filumferaces,fldam<mifli-
‘^■mos etiam China habent. Odoriferos
enim diuer fi generis flores producunt , fra-
ter varios frutices , quos ad r mulos & flu-
mina grato vndique murmure labentia,
confit os , campis ipfis gratiam adflirare 'vi-
deas. Ingens ibi 'numerus hortorum, pr ei-
diorum^ perelegantium , qua voluptatis
remittendi ifl animi caufla a popularibus
coluntur. Sylua aliquot vijuntur, montes
arboribus conuejliti, in queis flmia, caprea »
dama, lepores, cuniculi , quadrupedum /fe
alia, quarum riobilifima pelles, &plurimd
( Zabelloruprafertim , quibus flatet regio)
magna copia oberrant. Multu quoque Mo-
fchi,e quibufdam animalculis, vulpeculam
forma,aliud nihil, quam radice odoratam,
digiti craflitudine ( Camarus ab ipfis voci-
tatur) comedetihus,hoc modo coflciunt: ca-
ptu animal ad nece vflp cadunt, fedulo, de-
inde vndiqua^, ne fanguis effluat, obligat ,
C 4 tum

i

4o DE REGNO CHINA

tum offa intra cute minutifome conterunt:
eatfc post vna cum pelle quam dihgenttfime
exficcata m partes difcindunt , & velat
marjiipium ( Lujitani papos vocant ) e (for-
mant : netfc meliorem tota India Mofcbum
mittit, niji nofier hic corrumpatur. Fruftu-
la enim plumbi ahaif grauiora interdum
Commifcerifolent, quo mercis poaus & pre-
cium augeatur. Tanta etiam illic est carni-
um abundat ia, vt maxime opimus bos octo
duntaxatnumis Realibus , bubalus dimi-
dio mmus, capra duobus veneat. Porci ibi-
dem (f ver neces habentur, cum permulti ,
tum carnium fuauitate fyfalubntate com-
mendabiles. Hir cime ciet eris % id genus edu-
lijs exiguum precium copia facit. Volucrium
tn aquis, lacubus, & fluminibus deget ium,
quotidie vel in obfcuriorib. oppidulis mul-
ta millia capiuntur : harum maxima pars
anates , fingulari folertia eduEhe & pajhe,
vt peculiari capite indicabitur, ne id, quod
dixi, incredibile videri queat. Alites huiuf-
modi libra venduntur , vt capi quoque &
pullajlri, tam leui pecunia, vti duo carnis
deplumata pondo duobus pois feu totidem

quar-

HISTOR. LIB I. 4!

quartis Hiflanicis , vel fefterrio noftrati ,
duo, porcina vno & femijfe cruciferum no-
flrorum aut fex marauedinis ( nominibus

tatis) emantur.

K^flioru porro eduliorum , pro loci tem -
porisj ratione eadem vtilitaseffl, vt ex eo-
rum, quos modo nominaui, religioforum
hominum relatione fatis adparet. Idem de
herbis quibufdam medicina feruientibus,
r effle feritias, vt de Rhabarbaro, cuius apud
Chinas fumma (f copia & proflantia esi,
vti & ligni fu radicis , quam Chinam vo-
cant. Myriflicis vero nucibus, velintegras
naues onerare, quadringentasj re ali, quem
vocant, numo,feu banifjflvt dicuntur )no-
flratibus duobus, emere licet. js[ec mmori
admiratione digni Junt , tamipfa piflcatio ,
quam pifces vari/ atque multiplices, qui no
folum in oceano,& propinquis fedm remo-
tiflimis etiam fluminibus capiuntur, qua
pleraque omnia nauigabilia Junt. Auri, ar-
genti, aliorum ij metallorum mineris tur-
get regio, qua vili omnia proflant : marga-
ritis item, fed rotunditate minus coflicuis,
Cf &

4» DE REGNO CHiNA

fr diuerfi generis gemmis ■, praterei

& chalybe, quorum cuiufque £)uintale
( quod vocant ) numis Realibus octo vendi-
tur. Vnde vertfmie his regionibus nihil eo-
rum quacunque ad humanos vfus requi-
runtur,det 'ffe afferimus, quantumuis popu-
lus lautijfrme viuat , multas.j [ ita v tuendi
habeat commoditates, quod omnibus rebus
non ad necessitatem tantum, fed & ad opu-
lentiam mflniclifimus fit. Hoc itaque Re-
gnum omnium totius orbis firtilifimum ,
ditijs imum , fer acifimumf, , optimo iurt
nuncupatur.

De vetufta origine Chi-
narum.

C A P. V.

T Ertio capite diximus , regnuhoctam
prifca ejje vetujlatis, vt Noachi nepo-
tes primi eius incola fuijje credantur. Ex
ipfis vero apud Chinas , rerum veterum
monumentis , indubitato colligitur : pofl
Vitein primum eorum Principem, Regij<fe
imperij ( quod ad hodiernum vfque regem.

HISTOR. II B. I. 45

vt pojlea, vbi Reges ordine enumerabo, ex-
plicabitur, perdurauit ) autor em, tam ty -
r annorum, quam iujlo juccejionis tenore
legitimorum JMonarcharum > ad eum vf-
que,quinojro tempore Chinis imperat, cer-
to calculo reperiri CCXLII LP atribus de-
junctis fikj, his deficientibus confanguineo -
rum proximi , Sceptro potiuntur $ licet , hi
Peges, cum T ur carum more, quotquot libu-
erit,foemintts matrimonio fihi iungant, ra -
rifiime non relictis liberis decedat ; inter eos
natu maximus jliorum, quacunque tande
regiarum coniugum genitus mortuo paren-
x ii legitime juccedit, uteris vbi vxores du-
xerint, a Pege patre ceru vrbes adfignan-
tur , in quibus potentatus omnis expertes
habitent: omnia tamen, qua ajfolent, tanta
Jlirpe prognatis liberalifimejuppeditatur ;
vrbibus illis excedere, aut in Aulam, nifiiu-
bete ipfo rege, venire , editio prohibentur , fi
faxint, capite luunt, qua feuera & inuio la-
bili cofiitufione cateri quofe oeisregis cofan-
guinei tenetur . Horu pleriq^ in finib . Canfi
( qua vocant ) populofifiima vrbis degunt .
cp fi fors quifiia ex Mi* acutior, prudentior ,

44 DE REGNO CHINA

atque cordatior effe animaduertitur ve*

ro a Rege, aut confiliarijs, ne vnquam domo
■pedem effer at, edicitur, vt fcilicet omnis vel
jufjncio , vel fiiffjicandi caujsa , qua de [edi-
tionibus,tumultibus, aut, ciandeftinis adi -
pifcendi diadematis initis confihjsffuboriri
poffet,emedio tollatur. iMedeshorum Pro-
cerum amplifima funt, omnibus <[ rebus,
tam adnecefitatem , quam ad voluptatem
infiructifima : Vifunturin illis horti, po-
maria , pifcirn , innumeris, varij generis,
plenapifcibus , nemora multiplicibus feris
auibuscp refertifima, eat[ omnia muris cir-
cumdata , ita vt vna harum domuum op-
pidi formam referat. Mufica potifimum
oblectantur hi Magnates , quod nullis vn-
quam[fi negotjs imp licet , cumj, vnicum
hilariter fuauiter viuendi propofitum
habeant, pulchritudine, viribus cp corporis
excellunt: amoribus indulgent, & in adue-
nas multam hofpitalitatem exercent : ma-
giflratusfollennibus fifiiscp diebus illos in-
ter uifer e coguntur, & quotiescumque ad eo-
rum ades deuenerint , fi equis vehantur, de-
fendunt,fifcdiligejlentur,adfurgunt,
abfque

HISTOR. LIE. I. ' 4$

dhfque vUa pompa , aut poteflatis indicio
pr at er eunt-, atque, ne ignorantia pr&textu,
idnegligat , omneis huiufmodi adiflciorum
ianua rubeo colore tintta funt .

De magnitudine Regni Chi-

narum; & quibus meniuris in-
teruaUorum,feu tnillia-
ribus vtantur,

CAP. VI.

REgio qua a nobis China dicitur Muffa
tamen , aut conflans aliquahuius ap-
pellationis ratio ignoratur , a flnitimis po-
pulis, Singlei, ipjbrum vero chinenflum
lingua Taibinco vocatur , quod nihil aliud
eft,quam Regnum, id omnium totius orbis,
qua quidem cognita fint, amptiflimum ejje,
(flpopulofeflimum , ex hac kiftoria luce cla-
rius apparet,ob mirificas nimirum res, qu&
in ea defcribentur, fequentt potiflimum ca-
pite, quod pene totum ex ipfis chinartint
annalibus defer iptum esi:eo,exacl 'e, & ma-
gnitudo; & quindecim prouincia Regni ex-
ponuntur. Hi vero libri apud chinas typis
. editi,

DE REGNO CHINA

editi, Monigliam urbem allati, atque ah
interpretibus e China oriundis in Hifiani-
cumfiermonem conuerfi fiunt. Ifti enim, cum
Chriftiana fiacrafiuficepijjent,in Philippinas
Infulas ffe contulerunt , ut & quam am-
plexi erant, religione, qua/fc noftro more fl-
eris aquis luftrati promifierantfiancHus ob-
feruarentf? ab ea tuti ejfent, liber id poena,
qua in patria manentibus impendebat, ubi
eos abfique Regis, & fummi Senatus permifi-
fiu,cotra Regni inftituta, nona legem quam-
piam, aut peregrinas colendi numinis cari-
monias introduxijfie , fuiffet diuulgatum :
quod quide decretum pacerbe ultimo fiup-
plicio contumacibus indicio obferuari fi-
let.

Regnum hoc in circuitu fixaginta noue
millia quingenta fidccim Lij cotinet ; men-
fura hac interualli elt, gentibus illisufitata j
qua fi ad Hifianici moris calculii reuocetur,
milliaria ter mille coficiet : in longitudinem
• vero ext editur milliaribus mille octingen-
tis, o^ofi at io quindecim, ut dixiprouincia
terminantur, quarum quaq? multas urbes,
multa oppida, pagos habet innumerabiles,

vt

HISTOR. UB. I. 47

*vt m fequeti capite difiinffi monfirabitur.
Libri, quorum fupra meminimus, docent >
triplicem haberi apud Chinas interuallo-
rum dimenfionem ; vnam Lij, alteram Pu,
tertia lchiam vocari, quod ide esi, ac fi nos
diceremus, fi adiu, militare, iter vnius diei.
Ea qua Lii dicitur, tato jpatio definitur, quo
ab vno addteru locum, filente aura & aere
fer eno, viri vox altum exclamantis, exau-
diri queat. Horum decem Pu,ideIl,HiJba-
nicum milliare magnum ; decem vero Pu ,
Jchia,h.e.iter vnius dieifiuHiJpanica mil-
liaria dece fiatis grandia conflituunt. £)ua
menfiuratione Chinarum domefiica, vt fiu-
pra dixi, ambi tm, & longitudo totius Regni
defignatur. Sed R. P. Herrada Augufiinia-
na familia conuentuum per Philippinas
Infulas ( vt dixi ) Coryphaus Geometria &
Cofinographia peritia excellens , diligenti
huiufinedi dimenfiohum calculo , ipfiorum-
que Chinarum ex aci a fiupputatione , tot,
quot diximus , milliaribus, ta longitudine
quam circuitu China contineri deprahedit,
fi ab 0 lamia prouincia mitium capias , qua

48 DE REGNO CHINA

■proxime meridiem. Malaca propinqua est,
mde/p regio plus quam fexcentis milliari -
busfiptentrionem verfus tortuofo anfractu
incuruatur.

De quindeci m prouincijs
Regni Chinarum.

CAPVT VII.

I'N quindecim prouincias,feu minores re-
giones china dijlribuitur, quarum vna-
quaque maximo, quod cognitum fit, in Eu-
ropa, Regno, maior est. Earum quadam a.
Metropolifua, Gubernatorum , Prafidum
& Proregum , qui chinarum lingua in v-
niuerfum Cochin dicuntur, fede , nome ha-
bent. Bina ex his, vna Tolanchia , altera
Paghia, dicta, prateripfum Regem , Sena-
tumq. Jupremum, alium, qui cum imperio
prafit, habent neminem. In alterutra enim
harum Prouinciarum Aula perpetuo Regia,
elt-, non eo foliim quod maiores c at er is acpo -
pulo fores ; fed etiam quod Tartaris proxi-
ma fnt, cum quibus fuperiori tempore con-
tinentia bella chinis inter ceferunt. ideo
Reges

HISTOR. LIB. I. 4*

| Reges vt imminet ia, fericula facilius auer-
tere , hofiescj cladibus afficere pojjent: Regi -
; am ibi confirmarunt , cumjf longo tempore
illic degere conjuejfent , alter alterum ficu -
i tus, locum minime mutauitiqui obid Prin-
cipis habitationi perpetuo dicatus exifii-
matur ; cum ipfa quoque huius tratius op-
portunitas eo facile illos pelliceat,falubrita-
t e deris, & omnium ad vitium cultum /fi
\ neceffariorum bonitate , & copia fingulari
prafiabilis. D{omina quindecim Prouin-
| ciarum funt: Paghia, Canton, Fochiene,0-
lamia, Sinfaia, Sifuame, Tolanchia, Can-
faia,Ochiame,Auchieon,Honan, Sciant on,
Chichiene,Chiecheama,SuJuania.Pleraque
harum terrarum , inprimis Oceanum ver -
Jus fit a, nauigabilibus , profunditatis im-
menfa, fluutjs irrigantur, quorum ad ripas
multa vrbes , multi pagi confiti, quorum
nomina recitari facile poffent ( cum China
multa curiofitate atque fellicitudine, omnia
vel parui momenti ad vfque nomina pra-
nlibuslhosipfil

diorum, qua a nobilibus ( hos ipfiLoitios ap-
pellant)pofiidentur, literis confignent ) nifi
id tum letioribus molefium,tum prolixita-
Z> ti

5o DE REGNO CHINA

ti potius , quam vtilitati huiufce hijloria
feruiturum videretur. Numerum itaque
hic tatum Prouinciarum indicabo, fequen-
ti vero capite vrbium etiam atque oppido-
rum (omifis tamen fingularum nomini-
bus) mentionem faciam , quod ad injlitutu
vtique nofirum , quo magnitudinem huius
Regni defcribere conamur, no parum facit .

Deprimarijsalijsquevrbibus
& oppidis fingularum
prouinciarum.

CAP. nx.

QVindecim ha prouincia quarum qua-
libet ob amplitudinem non immerito
Regnum appellari po(fet, vt ex multitudine
primariarum aliarum/f vrbium facile col-
ligitur,ne addam innumerabiles pagos. Hat
igitur vrbes fmguU habent.

Paghia,prima prouinciarum, atque pra-
cipua , Regis fupremif Senatus Regi/ , fedes
legitima , vrbes habet primarias XL VII.
Oppida CL. Can -

HISTOR. LIB. I. ji

Canton : Vrbes XXXV J. Oppida CC.
'Fochicnc: Vrbes XXXIII. Oppida XC IX.

\ Olamia: Vrbes XC IIX. Oppida CXXX.

Sinfaia: Vrbes XXXIIX. Oppida CXXIV
; Sifmnia: Vrbes XLIV. Oppida CL.
‘Tolaehia: Vrbes CLI. Oppida CXXlII.
Canfaia : Vrbes XXIV Oppida CXII.

| Ochiame : Vrbes XIX. Oppida LXXIV.

Auchieon: Vrbes XXV Oppida XXIX.

! Honan: Vrbes XX. Oppida CII.

Scianton: Vrbes XXVII. Oppida XXlIX.

\ Chichiene: Vrbes XLV. Oppida CXIII.
Chicheama: Vrbes XXXIX. Oppida XCV.
Sujuania: Vrbes XLII. Oppida CV.

Inita ratione , inuenietur, primariarum
•vrbiumD. XC. exterorum Oppidorum M.
D. C LXXIV. Spuibus (i adijeiasinnumer a-
j biles pagos, & villas, hoc Regnum iure mc-
ritofy, omnium, equorum notionem habe-
| Imperioru , florentiftimum atefe excel-

lentijsimu habetur. Chinaru lingua propriu
tli, vt Metropoleon nominainjyllaba. Fu
terminentur, qvrbemfigntficat,& dicunt',

\ "Taibinfu, Cantonfu, quod idem e Jl ac (i di -
fsis, Taibimvrbs, Cantonvrbs ; Reliquis
2 vrbi-

5, DE REGNO CHINA

urbibus oppidis q^fr liabam Chieu, addunt»
fagi quida tanta funt magnitudinis, i >t op-
pidoru ad formam illis prater nomen, nihil
defit . Primariarum 'urbium pleraque ad
ripas magnorum , & nauigabilium fumo-
rumfunt pofita,peramplis circumdat a f ofi
fis, ideo qpmunitifiima. Omnes praterea, ut
& reliqua oppida, firmis, robufiis^ cingun-
tur moenibus, e cajo lapidefufia uirifiatu-
ra, opere lateritio albicante, in altum edu-
li is ob duritiem & firmitudinem, Jecuribus
r vix peruio. Moenia quarundam tanta funt
latitudinis, <vt quatuor aut fex fimulviri
commode eis inambulent-, primis hinc inde ,
turribus, ( quarum capitula : funt perelegan-
tia) caftelliscp frequentibus, exornata, am-
bulacris , item (fipodqs , quo purpur ati &
magiftratus animi caufia Jape fe recipiunt,
ut amoenifimo profectu uernantiu cam-
porum, decurrentium^ amnium, iucunde
perfruantur. sjituros inter & f offas locus
uacuusfeu Pomoerium vifitur, ea latitudi-
ne,vt una frx equites per illud facile tr ans -
ire queant. Eiufrnodi etiam, intra ipfam
uroem, uerfus adifiaa area pat et, utfcili -

cet

HISTOR. LIB. I. n
eettota vrbs circumivi comodepofiit . Cate-
rum tantum ett murorum robur , tanta, ob
infignem, qua illis adhibetur, curam & di-
ligentiam, folidit as , vt recentes videan-
\ tur,quantumuis certis contecturis quar un-
dam vrbium moenia ante plureis quam bis
mille annos firucla ejfe confiet . Hac vero
\ tam infignis diligentia inde proficificitur >
quod fmgulis in vrbibus, Regio nomine qui-
i damhuic vni cura atque officio eltdefiina-
tus, vtt muros fartos te£tos confiruet : cui
j hanc ob rem Principis quafior Regijs e redi-
tibus, quantum opus habet, atque pofiulat ,
dependere Regio mandatu cogitur. Via o-
mnium regionum quaquauerfum , plana ,

, folerter elaborata, omneis cinEtorum muris
locorum introitus, magnifice, ornate, atque
eleganter exfirucli,treis habent aut quatu -
' or portas ferreis laminis obductas: viavr-
bana elegantifiime firata , adeotp, ampla
I fiunt , vt quindecim equites iunEtim ince-
dentes capiant, adeo recta & perpendicula-
\ res, vt ab vno ad alterum locum direEto
vifius patefiat. Ab vtroque platearum late-
re pergula vifiuntur , tabernis plena atque
Di #-

f4 DE regno china

officinis , in quibus mercimonia dmerfi gf-
neris pulchritudine, artificio % fiupra quam
dici pofiit, admiranda. C ater a platea arcus
habent, triumphaliu infiar,squa inter fim-
gulos dfiantia , qua multum illis gratia &
decoris additur. Sunt enim e lapidibus firu -
EU quadratis, emblematevario iucunde ex-
ornati , antiqua certe Romanorum magni-
ficentia,cum Optices, tum reliqua artis pra-
fiantia,neutiqua inferior es. Fleracp omneis
domus tribus ianuis clauduntur , quarum
media, maior excdfiorj, • catera t troq, la-
tere humiliores fiunt, iufia inter fie proporti-
one. Regis fiedes Suntia esi , fi ue, chinarum
lingua, 'vrbscodefiis. De cuius magnitudi-
ne, et fi mira ab his gentibus narrantur-^ eo
tamenjpbabilioravideripoJJuntjquodqua-
uis multi de ea fingillatim multa, confind-
entia tamen omneis inter fiefe atque congru-
entia tradant. Ex quor undam itacp relatio-
ne, orbis vniuerfi 'urbium maxima esi: qui
minor e faciunt, itinere diei afliui, ab expe-
dito equite plenis pafiibus ab vna eius ad al-
teramportam perueniri poffie adfirmat, ex-
ceptis Juburb/js. Hac fipuinfai a M. P. Ve-
neto nominatur. De

HISTOR. LIB. I. 51

De admirandis sedifieijs Re-
gni Chinarum, ingenti itide
muro feu faucibus, quingen-
torum miliiarium longi-
tudine, ibi re-
pertis.

CAP. IX-

adificationibus aptifima.Inter alia terram

habet albidam , cretofam, e qua fa£li parie-
I tes, tanta 'foliditatisfunt, vtniji Jecuribus,
aut ingenti vi perfringi nequeant, vt priori
capite dicium efl : Vnde tot per vniuerjam
i Chinenjium ditionem JlruElur a , magni -
jicentia & fabrica Jpectabiles : Palati -
! um Regis excipio , quodTaibini etf. De ea
enim peculiari loco agam. In qualibet
Metropoli Prorex fiue Prouincix prajes
ades inhabitat , Regis Jumptu conjlru-
cl as forma & opere eximio atque fuperbo :

D f Ha

j6 DE REGNO CHINA

Ha amplitudine grandes aquat pagos , hor-
tis,pifcinis, viuarijs, auium, ferarumcf ple-
nis,eodem modo, vt), quarum fupra memi -
ni, regtjfanguinis, procerum domus, infiru-
61 a. Aedificia priuatorum, egregie, Roma-
num in morem, exflruBa, pleraque omnia
pra foribus ordine plantatas arbores ha bet ,
qua vefiibula inumbrant , & venufiatis
multum vicis addunt. Interior domus &
parietes candidi fiunt, lallis infiar, pinde ac
fi papyro lauigata obduEli effient, latis con-
firucli lapidibus quadratis , affabre expo-
litis; laquearia omnia opere durabili, e pre-
tiofa materie faci a , quod aureo colore tingi
foleant, pellucida. Singulis in adibus c cena-
tiones vifuntur atque viridaria, florum &
plantarum amabili varietate cunBis gra-
tifitmayieque cuiquam domui fiua , vel exi-
gua, pifictna defient ; vno latere ccenationis
cifia quadam, forma abaci, admodum ela-
borata & expolita , inantum numinum fi -
mulacra calati, torno f facit operis fttfii-
tient , diuerfa e materie fabricata-, Cateri
treis anguli nobilibus piBuris ahysif fiele-
Bioribus ornamentis illuflrantur. Mundi-

HISTOR. LIB. L j7

eiei & in priuatarum adibus , & omnibus
in vicis magni cura : horum fmguli tres
quatuorue, cloacas habent, humanorum fi
necefiitas pofiulet ,excrementoru,dliarumq.
for dium, receptacula, ne vici nimirum for-
dibus cojpurcentur : neq^in vrbanisfolum,
fed etiam in publicis vijs atque itineribus,
huiufmodi forica pafiim occurrunt. Per vr-
bium quafdam nauibus circumuehi licet ;
vtifit Bruxellis,apudTungros,fiu,vt nunc
vocant, Br ab anos, Mexici, apud Indos, Te-
net qs apud Italos. Vnde omnibus rebus illa
eo funt mflrucliores. Omnia enim nauigia
ad ipfas vfip domos penetrant. Toto Regno
via elegantius politius f quam vfquam pe-
ne locorum, firata cernuntur. Nam ad ipfa
vjqtie montium cacumina ,fiue Juper cilia,
femitadiligentifiime exafciata, atque vn-
diquaque filicata reperiuntur, qui potifii-
museftvniuerfa gentis, & prafiantia ad-
mirabili plane vifendus labor. Pontium
inju-per magnitudo, artificio memorabilis,
quorum quidam nauibus funt inadficati,
vt apud nos Hi(palenfis,prafertim vbi im-
menfi fuerint atque profundifluuij. In vr-
D f Ire

j8 DE REGNO CHINA

beFuchieone turris cernitur ante Regq ra-
tionariorum Prxfecli ades, omnes , vt, qui
•viderunt , confirmanti Romanorumfru-
clurus Juperans^ quadraginta columnis in-
nititur,fingulis folido ex lapide : eotp cra fii-
tudinis , & longitudinis , ciim dicentibus
Jlupendx,tum audietibus incredibilis. Hac
igitur filentiopratermittere,quampluribus
verbis c ircu mjlantijsp explicare, Jatius fu-
erit, quod, in exteris etiam, id genus, occur-
rentibus rebus , incerto potifimum aut ore,
aut narratione parumcojlanti faciundum
mihi cenfeo. Anguftix quadam, fiue murus
in C binarum Regno inuenitur, longitudi-
ne quingent*. um militarium^ qui ad Ochi-
onvrbem,d.o' ter altos ajperosip montes
Silam, incipit, vniuerfam inde regionem ab
occafu ad ortum vjque penetrans , a Zin\o-
nio Rege conftruttus, munitio contra incur -
fantes Scythas, cum queis tum bellum Zin-
^onius gerebat. His enim finibus, atque v-
nico hoc termino a Tartaris China difeerni-
tur. Horum tamenmilliarium CCCCXX.
natura ipfa effbrmauit, altifimis quibuf-
dam montibus coar elatis : Vacuum deinde
~~~ inter

HISTOR. LIB. L 59

inter montes Jpatium militarium olfoginta.
murus manufaHus occludit : Is quadratis
confiat lapidibus $ orgyas in fundamenti la-
titudine VII. bis totidem habet in altitudi-
ne ; fumpto a mari in Cantone prouincict
initio, per Pagiam (fi Canfaiam exfurgens ,
in Sujuana definit. ZinTpnius Rex tanti la-
boris fruclura perficiunda, tertium quem-
que, interdum etiam e quinis duos , totius
Regni incolarum,ad opus adigebat. *^Ac et-
fi fime popularium pro fi quijque opportu-
nifiimum quemlibet, qua proxime operi ad-
ejfepojfet, Tocum delegijfet, pier ique tamen
e remotioribus terris adciti,partim longin-
quitate itineris , partim aeris difiimilitu-
dine pafiim moriebantur. Hac igitur fu-
perba moles fiditionianfiam prabuit, qua
Rex vna cum ^Agurio filio , quadra-
gefimo imperij fui anno inter -
fettus elt, vt pofiea.

fufiusdice-

6o DE REGNO CHINA

De forma corporis, facic> ve-
flibus Chinarum,& vi-
uendi inftitutis.
cap. x.

Viri fceminaf in his regionibus for-
ma,ffecie, & falubrit at e corporis ne-
mini concedunt : flatura, grandioribus ,
quam pufiltis propiores. Faciem plerunquc
habent latam, oculos exiguos, nares refimos,
barbas, prat er pilos quofdam, mento depen-
dentes,nullas, t amet fi quidam oculis funt
grandioribus , & barba vtiltuf elegant io -
ri,fed pauci admodum, fi eat er orum ffeiles
multitudinem ; & hos quidem e peregrinis
nationibus oriundos extflimant,qua prifeis
temporibus ( cum & exteris ad Chinas, &
his ad illos aditus pateret ) in Chinam ve-
nientes, ibi manferint, & cum Jiiis maiori-
bus confufa fuerint. Cantonenfes, qui cali-
dam plagam incolunt, colore Indos refer ut-,
media, regionis habitatores albicant, pallet ,
CT fubflauefcunt , quemadmodum Germa-
»i, Itali GrHtJfani-, Lauamanu promiflio-

res.

HISTOR. LIB I. <*

i res, dextra curtos vngu.es producunt-.crines
prolixos magna, cura nutriunt, quod inepta
\ fuperfritione ( cuiufrnodi etiam de vngui »
busperfrtafioesl ) capillis in coelum fi attra-
dium iri opinantur , ideo eos cingulis qui-
bufdam affabre fallis , aciculas aureas ha-
bentibusfrupra caput conjlringunt. Prima-
tes & nobiles ferico vejliuntur , varij colo-
ris, pulchritudine incomparabili plebs &
tenuiores fericis ipfi vefribus , frd mino-
ris pr et ij, vtuntur,gaufapinis nimirum aut
xylinis, quibus maxime abundant, easfc
haud difficulter vtin plaga calore nonni-
miuminfejlafferrepojjunt. Aliud panni ge-
nus nullum texunt, quantumuis lana (it a-
| pud ipfos ingens & copia fr vilitas. Tu-
nicis induuntur , qua maiorum nojlr orum
more frequentes & oblongas habent plicas,
frijjur asfo aliquot amplas, Jubtus, globulis
aureis , verfus finiftrum latus commijjas,
manicas gefrant patulas & laxas. Tunicis
Juperinduunt cuculliones aut togas talares,
procuiufque opibus, nofrris pene frmiles,nifr
quod manicas habent laxiores. Regiafrirpe
aut ad altiorem dignitatis gradu pro-

DE REGNO CHINA

ueSli , habitu vtuntur a eat eris nobilibus
diuerfo , hactenus, vt, cumbis oras tantum
vejimm auro & argento ambire liceat , illi,
tunicas Zonasj, eiufmodi metallis inter -
textas, & calatas gejlent. Calceos optime
f ali os, ocreas, elegantes holofericas &fcul-
poneas, habent, Hyeme, quamuis ijs in locis
admodum clementi , tunicas induunt , &
lanas, pellibus 'gabellmis potifimum fub ful-
tas, quarum magnus apud ipfos, vtfupra
dixi,eli numerus: ijs collum etiam inuolue-
re folent. Cee libes capillos fupra frontem, in
ditas partes diferiminatos, altioresj, pileos
deferunt-, vt ab vxoratis internofeantur.
Muliebres vejles diligenter admodum con-
fecta, Hijpamcis fimiles funt. Monilibus
vtuntur foemina, varia forma , aureis &
gemmeis , gener e it em quodam pallularum
laxe manicatarum. Segmentatis pr at er ea
vejlibus,fericis, & p at agijs ornantur, qua
cum bonitate excellunt, tum leui pecunia
( vt antea dixi ) emuntur. Sericum non
rafum, & gaufape pauperum veftimentts
feruiunt : comas pulchras alunt, quas in -
figniarte componunt , fupratfc caput tania

latio -

HISTOR. LIB. I.

j batioreferica, margaritis & gemmis orna-
ta,peruenufie colligunt fandaliorum quoq?

\ illis , & alicubi calonum vfus elt. Pedum
breuitatem magnopere probant , quo fitvt
eos infantibus arlle colligent , vt fcilicet
breues maneant. Eos enim qui breuiufulos
habent pedeis,alijs agiliores effeexiflimant.
Mulierum honeftatcs , & pudicitia (ludium
ingens ; nunquam aut e feneftris profeclat,
aut ante admm limen conficiuntur: Si vir
conuiuam forte adduxerit , rari fime pro-
deunt , neque menfa adfident, nificonuiua
propinquus, aut alias familia illi fit notifi-
mus . Parentes, aut cognatos, nif letlicis la-
ta,non inuifunt , Eas quatuor geflant lelli-
carij, a lateribus hinc inde, trafis quibufda.
funiculis aureis, argenteis , aut fericis obli-

gatas : mc moao cum ipja cunctos obuios tn
ttinerefpeclent, a nemine fellantur • mul-
tospr at er ea cirtumfamulos curft antes ha-
bent, Primaria igitur in publico vix
vnquam cernuntur , vfque adeo ab s-
mmum confellu amota , ac fi plani
wulla ejfent. Ingenio fexus vt erque
valet $ nendi & fculpendi artificijs ,
atque

04 DE REGNO CHINA

atque toreutice & caelatura magnopere de*
leclantur: eximia pingendi arte , topiaria^
peritia fupra modum infignes, frutices , ar-
bufla, aues, varij generis, eleganter effin-
gunt: exemplo funt cifla, & tabula a Cbinis
ad nos delata, quarum vnam vidi, a tribu-
no militum Ribera , pratore Manigliano
anno M. D. XXCJ1. Olyfrpponem alla-
tam, de cuius proflantia & pulchritudine,
hoc dixiffe fatis fit, quod non foliim cunelis
afficientibus, fed & ipfi in primis ( quod r a -
rifrimum ) Hifpaniarum Regi , vt & alijs
eius artis peritifrimis, admirandum opus
videretur. Inuenta alia China habent Jl te-
penda, eaf permulta, vnde, etfi vehiculis ,
curribus f, tota pafrim regione abundant j
adinuenerunt tamen rationem, qua vento
velis <f terra ferrentur , tanta nauigiorum
(vt fic dicam ) commoditate, vt motu per-
quamfrnt facilia. £ftod licet verifrimum
fit, $• ab ijs, qui ipfrmet viderunt , confir-
metur, eo tamen credibilius eft , quia & a-
pud Indos, (fr apud Lufrtanos,in linteis va-
fisf, quaPorcellana vocantur, & a chinis
ad illos deferuntur , huiujmodi vehes depi-

HISTOR. LIB. I. dy

Ita referiuntur , quam pitturam minime
vanam ejfi arbitror. Sunt etiam China in
mercatura exercenda , eius fiagacitatis attfe
filertia, vt vel minima fuas quaque in par-
i tes tribuere norint. ffiui negotiatorum ta-
\ b er nas habent, ( quorum magnus efl ftngu-
| lis in vrbibus numerus ) ij valuis tabulam
\ adpendunt, omnium quas venum exponut,
mercium indicem, quarum pleraque tela
fiunt aurea, argentea ,firica, vari) generis,
verficolores, mira venujlatis. Egentiores
\ pannos gaujkpinos , xylinos, linteos, varia
tinctura, vili omnia vedunt, tamob mer-
cium, quam ob artificum eas parantium ,
multitudinem ; vt propola ita etiam Phar-
macopola fi herbari) , eadem de caujja ta-
bulas valuis adfigere filent fuarum merci -
j um titulis infer iptas, Sunt & officina qua-
1 dam,vbi fictilia vafi( Porcellana vocant)
venundantur, varia forma atque coloris,

1 vtrubra,viridia,inaurata,flaua, qua tam
paruiaflimantur, vt, quinquaginta qua-
\ tuor numis reatibus aut otfo bacijs noftra-
tibus ( vti vocantur ) emi pofiint . Fiunt e
dura terra cretofa } eam contufam & made -
E fiaStam,

DE REGNO CHlNA
Jattamin arcam conqciunt lapideam, aut
lateritiam, aqua plenam, & humorem im-
bibere patiuntur, donec diffluat, &in fub-
tili i quandam materiam aquis fuperna-
tantem abeat , e qua tenerrima vafa effin-
guntur: minoris nota funt, qua ex eo, quod
fundo inharet, conficiuntur, eof magis de-
generant ,qno crafiior in imo & deterior fex
fubfederit ; eande cum nofiratibus formam
habent, inaurari, & quo cunque libet colore,
infici poffunt, indelebili. Statim vbi forma-
tafunt , fornacibus immijfa percoquuntur $
hoc ita fi habere experietia tefiatur, & pro-
pius a vero abdi , quam quod odoardu t
Barbofa libro quodam Italica lingua feri -
pto,porcellana exofireis, qua centum annk
fub terra latuerint , & alijs huiufcemodi
commixtu materijs, formari autumat. Ho-
rumprafiantifiima atque pulcherrima , e
Chinarum Regno non auehuntur, quod Re*
gis & Primatum vfui dicata fint, neque
elegantia chryfi allinis cedant : Optima fi-
unt in Sufuana prouincia. Suus itemper v-
niuerfam regionem cuique opificio defii na-
tus vicus di, quod qui non tr attat, habita *■

: HISTOR. LIK n. 67

te illic non aufit. Ad caput itaque vici ali-
cuius habitantem artificem fi nor is, inde ad
calcem vfique, omnes illius incolas eifidem 0-
perts diftineri noueris. filij certa lege idem
vita genus, quod par entes tnfhtuerant,per-
fiequi coguntur , neque nifi permiffu magi-
firatusfd mutare audent idiuitibus tamen,
manuarias artes, fi per fi nolint, per vicari-
as in tabernis ficos exercere concejjum est.
Excellentes igitur (fi praclaros in quouis
huiufimedi viuendi infiituto artifices illic
creper iri neceffi 'est, vt qui a teneris vngui-
culis ijs in laboribus quafi nafcantur, im-
buantur,atque occupentur-.argumento fiunt
multa, afifiabr e eleganti manu faci a, quae
ChinaManigliam, (fi ad Indos Lu fit anos fi
■deportantur, jfiuod ad monetam attinet,
apud gentes hafice aurum (fi argentum in
vfih est , verum non fi gnatum pondere exa-
minantur. Suam itaque fecum quifique li-
bram monet ariam circumfert fifimul fi ad
quotidianas fit licet expefias, auri (fi argenti
f ■ artes aliquot : Maioribus vero pecuniam
Jummisadpendedis,publicain foro, fi at er a ,
foder a fi adhibetur, fiumma cu aquitate, &
ingenti magiflratuu in hoc negociofiollicitM-
E z dim

*8 DE REGNO CHINA
dine. In Chichieone proumcia, areu quodda
fi^natum numifina habetur,fed id in ea ta-
tum ditione locum habet .

NARRATIO-

nis HISTORICAE

DE REGNO C HINARVM*
qua religio, cultus idolorum, a*
liique memorabiles & ftu-
pendi ritus defcri.
buntur.

LIZSR 11

Dc multitudine idolorum ,

quibus diuinos honores Chinenfes
exhibent: formaque quorundam&
effigie, quibus Chrilliana re-
ligio adumbratur.

CAP. I,

N duabus prouincijs Paghia,
& Tolanchia ( in quibus vt
diximus , ordinaria Regum
fidet

HISTOR. LIB. II. 6*

fedes est , quod. Scythis antiquis ipforumho-
f ibus proxima fnt, & nobiliora illic quam
■ in cater is Regni ditionibus amnibus, ineo*
larum ingenia , maior morum comitas )

\ inter Chinarum idola, vnum , peregrina
admodum , Jlupendatfc reperitur forma,
quod nequeipf diffitentur, & religiose ad-
modum id venerantur. Corpus vnumeSt,
tria humeris impofita habens capita, dire-
j cto fefe mutuo inficientia j quo def gnari
aiunt ; tres hofceeiufdem perpetuo ejjefen-
j tentia, at que idem fmperfp velle & nolle .
Hac dejignatio ,Ji ad Chrijlianapjuajtonis
regulam examinetur, non inepte admyjle-
rium fitmma trinitatis referri potest, quam
\ nos adoramus, fideq^ certa colimus. Iamfi
alias quoque harum gentium carimonias,
facrorumcfe ritus, qua a fanclo & Catholico
' religionis noftracultuparum differunt, his
addiderimus, a vero non alienum effi vi-
' debitur,D.Thomam Apojlolum, ficriseas
I concionibus er udijjfe. NamevitaD.Tho-
ma, qua defcnpta exfiat , intelligitur, eum
almo affatum ff>iritu,ciim Partitis, Medis ,
Perfis, Brachmanis, alij sanationibus fan-

, E 3 ffifima

jd DE REGNO CHlNfA

crifiima nofiri dogmatis inflituta deprd-,
dicaffet,m Indiam pofieaabtjjfe, (fi in vrbe.
Calamina, quod in pio ea docendi propofito
pfeueraret , morte adfeclum ejje , cumg, du-
bio procul prxapu.rm tum adoranda Tria -
dos, mentionem feciffet finde perpetuo quafi
tanta admonitionis monumento , effigie a-
pud chinas eiufinodi, atcp imagine c ojpici,
licet populus diuturno & multiplici errore,
inaniumijp numinum fiolido cultu fafcina-
tus > eam quam dixi , fignificationem plane
ignoret: quod tamen eo credibilius ejfe, aut
certe fieri pofife videtur, quoniam in Arme-
niorum libris, quorum magna apud C binas
fides eH, traditur D. Thomam perchina-
rum terras iter fecifie,citm in Indiam profi-
cifceretur, vbi interfectus est, eoq, in itine-
re, Chrifitana illis placita denunciajfe, qua-
uis exiguo cum fructu , feu fuccefiu, quod
gens bellis tum implicaretur : illinc itaque
difcedentem,per paucos popularium, cceleJU
doctrina imbutos , (alutaribusqp aquis ab-
lutos,reliquifie, qui fi res ferret, eadem alios
docerent, (fi per vniuerfam porro regionem
propagarent . Imo, ad ea, qua att ulimus,ad-

MlSTOR, LIB, II. p
i firtienda-, aiunt ; quafdam apud ipfos pictu -
tus reperiri,qua iconasfiu jiniulachr a duo -
decim Apoji olorum referant ; licet incola >
.quos namilkdefigntt, interrogati , dePhi-
i lojopbis quibufdam, aut or it at e, fapientiacp.
excellentibus nefcio quid inferant, qui bene
focum virtute inter homines vitam ege-
tint,coelefles<fpofteagenijfmteffetti. MU-
lierempraterea pingere f olent , qua infante
gejlat ■, hanc inuiolata virginitate peperif e
dittitant , foprapotentis cuiufdam Regis
fiuifie filiam, tato integritatis fiudio, vt vi-
, tam nullius vnquam criminis labe adjper-
i fam, inter mortales degeret : Imaginem igi-
tur eius fummo in honore habent , fo relt-
; giofa prece colut, quamuis arcanam rei vim
omnino nefciant.Eum in modum, F. Gajpar
Cruceius Lufitanus , familia Dominica-
na ( quem quibufdam nofira hifioria lo-
cis, fequimur , tanquam eum qui Canto-
ne fuerit , fo multa horum breuiter , ve -
req; defer ip ferit ) narrat ; fe , cum ali-
quando, in immenfi cuiufdam atque pra-
alti fluuij parua quadam Infula efiet ,
adificium ibi vidife , ccmobij forma ,

: , E 4. ab

DX REGNO CHINA

ab eius regionis /acer dotibus con/lru&umt
quod cum noua & infueta vifendi cupidi -
tate, intra/Jet , prxter alia , /aerarium elt-

fanter exornatum reperij/e,ad quodgradi-
us aliquot adfcendendum erat , ferreis in-
auratis clathris obfeptum , aram ineo pre-
cio/o tapete/iratam in medio in/ignit er ela-
boratumfaeminafimulachrum fuftinuiffe ,
cuius collum brachijs infans ample cieret ut,
accenfam/ ante eos lampadem pependi/fe.
£>up inopinato a/pettu exterritum , qux/if-
fe, cuius imago e/fet ; neminem vero, certi
quidquam, prxter id quod/upra retuli, re-
condere potuife. Tanto magis ergo conie-
£1 ari libet, Diuum Thcmam regiones hafce

Sra/je, (f diuinas ad populum concio -
ibui/Je , cum tot ijs locis indicia , vm-
bram qua(i quandam , illic vero olim cultu
ador atiDetreferentia,remanfermt, hodie/
fuperfint. Alijs prxter ea innumeris errori-
bus chinx inuoluuntur, qui quidem , quod
nihil rationis habeant , defendi nullo prx-
textupojjunt, de quibus, fuo loco,po/lea plu -
tibus agemus.

Plura

HISTOR. LIB. II. 7J

Plura deChinarum religi-
one &idolomania.

CAP. II.

PRater eos, quos huc vfifc recenfui, mul-
tis quoque alijs detefiandis erroribus
atque opinionibus, peruicaxh&c , inanium
Deoru venerationi dedit a gens, ( alias cum
prudentifiima duitatis fua moderatione,
tum mirifica, quibufcunquein artibus, in-
genij fxgacitate laudabilis ) laborat , ijtdp
tam abfiirdis, vt eorum cogitatione, nullius
non animus merito cohorrefiat,quamuis,fi
confideremus eam. prae laro Chrifiiana fi-
ducia lumine haud illufiratamejje , minis
in admirationem rapiamur, abfque quo ve *
acutifiimorum hominum fubtiltfitma inge-
nia pejjum eunt. Omnium rerum, tam ajpe-
Babilium, quam earum, qua fugiut aciem,
creationem, calo adferibunt, quod primo

autumantfiiafo lingua, Laocon Zautei,hoc
eft, magni Dei Vicarium , adpellant, praci-
fuum id, poli filem, Chinarum numen, in-
E S

y4 DE REGNO CHINA

creatum, & abfque principio , corporis ex-
pers,Jpiritum efie opinantur. Alius quidam
Canfais dictus, eiufdem, cum prfofi, natu-
ra,feiritus, in hac inferiora, vt ipfi cenfent y
imperium exercet, que penes ortus obitus'^
humani elt arbitrium. Tres huic alii fubii-
tiuntur, quibus curarum partem delegare
filet ; quorum T tnsquamus pluuiis, & tel-
luri aquis irriganda ; Teiquamus matr ona-
. rum partuhus tuendis, rebus bellicis , femi-
nibus, frugibus, <fr terra nafientibus^ Zui-
quamus Oceano, nauigantibnsifi fiunt pra-
pofiti. His fiacra China faciunt, a fingulis ea
petet es, qua largiendi ey officio ipfrs ius esi ,
edulia, thus, incenfos odores, donaria, feri-
cas, altaribus ornandis, vmbellas offerunt,
magna grauitate comoedias aliquot ad fi-
mulachrum Dei fi aci uros pollicentur , vt
funt huiufmodi actionum longe peritifiimi.
Multi pr at er ea qui animi fortitudine,
multiplici artium cognitione, foelici indolis
acrimonia, aut fingularivita aufientate,
atque erga omneisinnocentia,cateros, dum
» h umanis degerent, antefrent, apud ipfos
Diui habentur , Paufaos feu beatos vocant.

HISTOR.ilB.lt 7?
tlacodamonem etiam facrificiis placant, no
eo quod malum eum damnatum ^ efee nefi-
ant-, fed, ne quid detrimeti vitafortunifeue
adf er at. Ditiorum quos i venerantur , ingens
multitudo , vel peculiari libropercenfenda
efeet , fed quia breuitati Jludeo , omifris
c at eris , trium tantum primanorum men-
tionemfaciam, quos eximio, quo fupradixi
modo , honore profeequuntur. PrimumSi -
chian nomine , eregnoTrauteico , occafkm
verfusfeto, adfevenifre, aiunt, coelibisau -
torem vita, qua ip forum ritu initiatis , v-
triufque fixus, admodum frequens e Ii 5 eius
exemplo crines nullos alunt, & leges ab ipfe
praferiptas arcle obferuant, vt pojleadice -
I mus. Altera, Diua, jQuamna dicitur ; hac
Zontonis Regis filia , patri eam , vti antea
binas Jpuamna for ores, elocare v oleti, mo-
re gerere noluit , cp perpetua feccelo vouifre
cajlitatem obtenderet. Iratus ille, in certum
quendam locum, injlar felit arii feccefrus,
miferam relegat, vbi aquas haurire, ligna
comportare, hortum expurgare coler evp co-
gebatur. Multa hinc Jubiiciunt fabulofet
China atque ridicula Simias montibus
defendentes i laborum partem capefiere,

diuos

7<S DE REGNO GHINA

diuos Aquis hauriendis loco virginis occu-
pari, aues rojlris hortum expurgare, feras }
Jyluis ligna cogerere-.Regem vero parentem,
•cum arbitraretur venefictjs ab ea , damna -
tisfy artibus hac patrari ( quod fine, ni falf
fint, quaijli dicunt, credere lubet) locum ,
vbi filia degebat, exuri iufitffe 5 tpfim vero,
cum videret incendijfefe caujfarn ejje, arre-
pto, quo crines difcriminare folebat , craffo
argenteo difierniculo , mortem fibi confci-
fcere voluiffefed inexpedlaib ingenti imbre
ignem extinlfum, ipfim illinc aufugijfe, &
in monte quodam fife occuluiffe, loitfe per-
fincte vixijje ; patrem ob admijfum in eam
facinus, toto corpore lepra infe&um, atque
a vermibus corrofum, vfque adeo,vt defa-
lute eius mediet defer arent, a, filia ( qua
morbum diuinationeprafenfer at ) domum
redeunte, integra valetudini refiitutum,
veniam, ab ea fice Ieris, multis, panit entia,
& mutati in melius animi, fignis editis,
fuppliciter petijfie , atque iamiam eam ado-
rare voluijfe ; Jfiuamnam,c'um tantu hono-
rem diufirufira recufaffet, tadem ante ima-
ginem quandam confedijfe,vtifcilicet huic »
non

HISTOR. LIB II. 77

non fibi, prece fupplicatum ejje videntur.
Eam igitur in (anllifimis numerant , vtfy
in caelo ( vbi ipfiscenfentibus, auumagit)
inter cefione fu a impunitatem fiagitiorum
ipfis impetret, ob ferant.

Tertia caelitum , (fip/afcemininigene-
\ ris, a Cbinis inter diuos culta, Cuchi, quo-
dam prouincia Ochiamiatraclu, oriunda,
Neoma dicitur. Hanc primarij cuiufdam
viri filiam fuijfe diclitant, cumf nubere
cuiquam nollet , in infulam quandam e re-
gione Ingoafitam, diffugifje, ibitr vitam
longo tempore duriter atque ajpere aliam,
fumma cum abfiinentia laude fini/ffe, mul-
tis,dum viueret, editis miraculis : Ideo au-
tem ab illis in coelejlium album efl relata.
Ham , tum quidamregiadafles imperator,
tuiCamponomen erat , belli gerendi ergo,
aliquando vicinum in regnum contendens,
sum vniuerfo adp aratu ad Buim adpulif
fet,anchoras nauta , cum abire inde vellet,
injperato foluere nequiuerunt : cuius rei
sauffam, cum ignorarent ; Neomam illis in-
ficientem confpexere. Dux eam accedens,
eius belli curam fibi a Rege fuo commijfam

eJT*

78 DE REGNO CHINA

efieofiendebat, petebat fi vera e fiet, fatt *
chmonio ipfius fama , confilium ftbt vt im-
p artiretur , quidnam faciendum iudicaret?
Ipfafi victoria potiri vellet , fefe vna abdu-
ceret, monuit , P aruit ille $ At, hojles, eius i
quam profectus Principi fuo fubiicere cona-
batur, regionis incolo. Magia & veneficio >
rum perquam periti , oleo in mare effufio , ea
oculis jpeciem obfundebant , vt omneis na-
ues, medio in igni fi are videretur: ; fum Ne-
ama paribus Magicarum artium profidqs,
conatus hofiiPi & coniurationes elufit , attfe
difioluit , labores omneis & adp arationes
irritus reddidit, nec quidqua indeChino
detrimeti coeperunt. Miraculofum hoc du-
ci vifium -.cogitabat igitur, vtprudente der
cuit , foeminam hanc , ahjs etiam in rebus,
vbiforet occafio , magno chinis vfiii futu-
ram, quoque magis, quam de ipfius infigni
artium peritia opinionem conceperat , con-
firmaret: iufiit lignum aridum , quod ipfi
manu geftabat , viride vt redderet., hoc fi
integritatis Neomo exemplu Regiattulifiet,
ab illo eum pro Diu a adoratum iri. Cotinup^
mulier non viridefiolum, fed CP fuaueolen-

HISTOR, LIB. IF. ' ?<*

| tifiimum lignum reddidit. In nauitn itaque
receptam prafedus in puppi collocamt , &
mm f edici nauigatione in patriam redijfiet,
beneficium id Neoma acceptum tulit. Vnde
•imaginem eius nauta in puppi collocatam,
femper venerantur , eifitanquamDiua fiz-
erificant. Atque hi tres Chirarum primarii
\diuifimt,pr at er innumera, ene alia, qua in,
eorum fanis atque altaribus conficiuntur,
inaurata fignu.Hkronymum profeclo Ma-
rinum, Herrada comitem, virum fide di-
gnum,qui de compluribus, qua hac de/cribo
hifl oria, certum me effecit, dicere audiui-f n,

\ amica fefi Infula Prouincia Auchieoms, vi-
tra centu duodecim fimulachra mmerafie,
frater ea, qua pafiim pervicos atque vias,
tam intra , quam extra vrbes, occurrant:

\ quamuis interdum parum honorifice aciui-
bus tradentur, vtin fiequentibm capitibus
\demonfirabitur. ^Mt que adeo clarum hinc
eJf, eos, qui certitudinem fanda, fr Ca-
tholica religionis nofira , quam Romani
profitetur & docet Ecclefia, non agnofeant, ,
erroribus atque Idololatria efie obnoxios, f

*o DE REGNO CHINA
Quam parui Chinae idola
fua faciant.

CAP. III.

TV /T iferi hi idololatra tam paruifuosfa-
J_V iciunt imneis Deos, vt Jperandum
Jit, eos, vbi Chnjliana injiit udonis legibus
imbuti fuerint, cunelis fuperftitionibus fa-
cile renudaturos, fortilegifs praferdm,gen-
f quam familiaribus, cum alioqui ingenio-
fa docilis fcft. Is enim, quem dixi. Domini -
cana familia Theologus, narrabat^ fefe qua -
doque Cantone in delubrum quoddam ve-
nijfe, cum idolis litarent, at diurna amu-
latione percitum, imagines quafdam humo
projlrauijfedd cum facrifcaturis vindican-
dum facinus, & antehac inauditum vide-
retur, infano eos furore in fefeirruiffe, ne-
cemtp fibi tntcntxjfe , rogaffeveroje, audi-
rent prius, quaminterf cerent : primarijs,
quitum aderant, iujlas preces vifas, popu -
lotfe pacato, cum pmijjum ejjet,ita feji verba
feciJfe-.Cum Deus cceltterraij conditor, tan-
ta in eosingenij & prudentia dona contule-
rit, quibus, nulli, vel clarif imarum atque

inge-

HISTOR LIB. II. 8j

j ingeniofifiimarum nationum, fecudi effient ,
recte vtique facturos , fi operam dederint,

\ ne tantis Jummamaiefiatis beneficiis abu-
tantur, aut ea tam flocci pendant , vtpro -
\ p ter ea fax a & ligna diuino cultu digna, ex-
ifliment , rationis fienfusdpexpertia , quaq?
meliora efle nequirent , quam ab opificibus
effent efficta ; quam ob rem aquum videri,
i homines a fimulacbr is potius adorari atque
| coli, qui eorum fint aut ores , quamfimula-
chra ab hominibus. His & fimilibus argu-
\ mentis, mitigatos populares, tantum often-
difie : hanc admonitionem no filum in opti-
mam partem fi accipere , fed & longe habe-
re gratifiimam, addita excufatione, denul-
\ lo vnquam errore quem litationibus hifce
committerent ,aquoquamfuifie admonitos,
aut edoct os : In huiufce rei tefiimoniu, ima-
! ginibus, vti humi, quadam etiam cofialta,
i tacebant, relictis, facer dotem, quem dixi-
mus, nofirum in hofiitium vfque fium ho-
norifice deduxere. Hinc non abs re colligi-
mus,regnum hoc ope immortalis Dei, fac. ile
ad obferuantiam finita Catholica fidis ai i-
ductumiri, fifllendido diuinor umor acu -

DE REGNO CHINA

loru lumine ojlium 'veritatis genti aperia-
tur , vanifimk deteftabihum geniorum
prafigqs occlufum, a quibus & ipfe Rex, &
quicumque ei funt ab officijs , Optimates ifc
omneis perfuaffunt , nenouumvllumaut
peregrinum J herorum genus admittant,
quod qui fine expreffa Regis permifiione au -
fit, capite fortunis f omnibus ,’ atrocif imo
Jiipp licio, euertitur : alias haud dubie natio
hac ad vanos inaniu numinum, ( qua qui-
demper fefe, quemadmodum demonfiraui-
mus, haud magni facit ) cult us deferendos,
perfacile impelli pojfet, aquo plane animo
pias de imbecillitate fua admonitiones latu -
r a, prafertim,vbi, quanto chriftiana facr, a,
vanifitmis fuperfl itionibus fiuis atque ne-
fandis ritibus prafiantiora fint , intellexe-
rit ; prater hac etiam ad fufeipienda ea atfc
obferuanda admodum procliuis • exemplo
funt multi Chinarum, ij cum primis, qui
in vrbe Philippinarum Infularum Mani-
glia falutaribus vndis abluuntur , relicta
patria , penates eo fuos transferunt , ne id.
fcilicet negligant, quod ad veram animi
heatitudinem confiquendam , potifiimunt

HISTOR. LIB. II. 8?
facere ipfis videtur-, quares facit, vt quiex
illis dogma nofirum fufiepermt , religioni
omnino deditifiimifint.

Dc fortileg'js,apud Chinas ia
ferio quouis negotio fufcipi-
endovfitatis,&,quomodo
Cacodsemonem in-
uocent.

CAP. IV.

I’ Nter alia, quibus china mifer e laborant,
fuperfiitionum vitia-,magnam fortilegijs
cum primis atque augurijs tanquam rei
certifiima, minimecp fallaci , fidem adhi-
bent, certo , potifiimum , fortium generi,
quo , quando negotij caufia fitfiipiendum
iter est , plerunque vti filent : Item, quan-
dofilios filiasue elocant , quando mutuum
dant, emunt ; cambiunt -, aut negotiantur ;
quidquid denique incceptent , cuius euen-
tus dubius at que incertus videatur -, in hit
inquam omnibus ad firtilegia confugiunt:

F 2 Sor -

DE REGNO CHINA

Sortes vero alias nullas habent , quam dut
Jragmenta ligni, duabus dimidiatis nuci-
busfimilia, vno latere, rotunda at que tor-
nat a, altero, lata & plana ; tenuupflo colli-
gata ; ex his antefimulachrum in medium
comeclts , fodiat er ne an fecus cefurumft
ipforumpropof tum, negotium, iterue,diui-

nare folent, & injignibus caremonijs, blan-
difimesq^ verbis, Deo fio fipplicant,vt foe-
lix efe quod coeptant, & fortunatum velit ,
inuicem illi fercula , altarium ornamenta ,
aliudue quidpiam preciofum promittunt :
St tacia fortes ita ceciderint , vt latior pla-
nior f pars piper ior fiat , aut alterum ejra-
gmetis in planam, alterum in rotundiorem
partem concidat , id vero proinfoelici omi-
ne habet, verfuf ad imaginem, multis tam
verborum contumelijs, conuilijsf acribtu

conficiantur furciferum, nebulonem,ahaq

huiufmodi infamia nomina ingeminantes
vbi iam fatirarum, blanditias priores repe-
tunt,petunt veniam, plura quam prius, do-
naria promittunt, quod iam fecundiore»
fcilicet fortium iattum (perent ; quas mo>
denuo mittunt , at que fi addixerint, laude.

gra

HISTOR. LIB. It 8$

[ratesp in idolum congerunt , (frpromifiis
\ccumulant. Si abdixerint, prioribus mifi-
\um fimulachrum probris exagitant : fi res
uius euentum fcifcitantur , maioris forte
nomenti fit , fortesp improfera edantur ,
irreptas humi affligunt, pedibus conculcat,
■n aquas aut ignes proijtiunt, atcp aliquan-
iiu 'vfiulant-y interdum tam diu cadunt,
ionec rotunda fortium pars Juper ne proci-
dat, qui cajusf adicem propofiti exitum de-
nuntiat : tum vero fortibus profer e tallis,
ingentem in Utitiam, hilari cantu, laudi-
bus q? innumeris effunduntur , & inhono-
rem Deorum,pullis, anatibus, oryfit colla,
(yncipite elixo, fr frondibus coronato ( quod
edulq genus pluris quam alia omnia afii-
mant ) ingenti item vini cantharo, faciunt,
hoc modo, vt volucribus rofir orum aciem,
(fr vngues ,fyntipiti etiam rofirum abftin-
dant, omnia/p vna cum aliquot cry^e gra-
nis in patinam conielia , fr vino adfierfic
fuperaram collocent, reliquum tandem ipfi-
met antefimulachrum, magna cum Utilia
atque hilaritate comedant. Aliud pr at er ea
i fortilegiy genus huiufmodi apud illos in vfii

8<$ DE REGNO CHINA

cJt y par uula ligna multa in ollam contjci-
unt, chartulis aliquot impuris , circum liga-
ta : tum vbiea diu multumcp ver fando co -
mifcuerint, puerum aliquem vnum educe-
teiubent fi chartulam inuenerint , ea a lite-
ra incipientem, qua bacillo infer ipt a est, to-
tum ,quodw manibus habent negotium, ex
eius lit er & fenfu fucceffurum fibi arbitran-
tur. Ad hac omnes hi populi, quotiefeunque
calamitas aliqua aut arumna in ipfios in-
gruit, quemadmodum nos tunc Dei Opt.
Max. opem implorare & filemus, & debe-
mus, ita ipfi ad Cacodamonem confugiunt »
derebusfuis fape cum eo colloquuntur , ad-

uocant illum, confilium, auxilium, miferia-

rum remedium aut finem fupplices expo-
fcunt, vt fecerunt fpeclante R ■ P. Petro Al-
uaro,Prancifcana familia coenobiorum Co-
ryphao, cum is anno Virginei partus M. D .
XXC. e China reuer teretur , vt in defer t-
ptione itineris illius porro demonflr abi-
mus. T tli autem ritu atque modo Cacoda-
monem inuocant. £)uidam ex ipfis facie
pronus in terram procumbit, alius adfians ,
quadam cantans, e libro legit ; cir cumfi an-
tium,

KISTOR.LIB.il. 8?

| itum pars ei refiondent , tintinnabulis fi *
num edunt , tympanis erepit ant^interea,qut
'humi iacet, vultu totoop corporis habitu
horrendo atque atroci, eos edit geftus, c qui~
bus eum a Damone objideri , manifejlum
fit . Tum demum de rebus filis JciJcit antes y
oraculum ab Damone petunt trejpondet fa-
naticus, pleraque ment iens , maandris ta-
men interpretationum mendacium , vt ali -
\ud rejponjum fuijje videatur ,inuoluitfem-
per fere , aut voce conjultoribus rejpondet,
\aut feripto , quod tum, cum a fanatico , fer -
monem extorquere nequeut , hoc modo exi-
gunt : perijir ornati rubro infolum expanfo,
aliquid ory^a inijeiunt , quam deinde com-
planant,poft ea cuidam feribendi ignaro, li-
gnum quodpiam in manus tradunt $ cir-
j cumjl antes cantillant , nolis cp , vt in prius
deferipta adoratione feu exeeratione fece-
runt,tinniutimox paulo Cacodamon,eum,
qui lignum manugeflat,fenfim occupat 5 is,
eo ligno in oryzam ejformat ch ar afferes ,
j quos cateri depingunt , colligunt inde in
I verba Uteros , e quibus coniunffis rejpon-

§

88 DE REGNO CHINA

Jionem ad interrogata eliciunt , quamuis ,
plerumque, vt dixi, mendacem fafalfam,
cum ab ipjo mendaciorum omnium parente
proficifcatur,qui licet interdum vera etiam
dicat , non id tamen veritatis Jludio facit ,
Jed vt fpecie veri homines fexcentis menda-
cijs decipiat : atque huiufmodifortilegus &
detejlanda Cacodamonis inuocatione, nihil
afud hofcepopulos frequentius ,nihil est vf-
tatius.

Quid de initio mundi, & cre-
atione hominis, Chi-
nxfentiant.

GAP. v.

QVantumuis China ea natura atep in-
dolisfagacitate proflent , vt alias ad
JeJe collatas gentes , cacas ejje arbitrentur,
exceptis Hifpanis, quos nuper admodum no -
fcitare coeperunt , licet etiam tam phyfices,
quam moralis Philofophia, Ajlrologia etia,
Jeu fyderum fcientia, gnari (int ( eiufmodi
enim artes publice apud ipfos docentur ) in
va-

HI ST OR.^LIB. II. 8?

varias tamen propendent abjurdas de orta
mundi, hominis^ creatione, opiniones-, apua-
rum quafidam ex ipforummet libris , eo po-
tifiimum,qui de origine mundi infcnbitur ,
hoc capite defiribemus. Primus chinarum
error est, quod aiunt, ccelum, terram, aquas
ab at er no chaos & rude fuifie indigeftamtfi
materiem,fed quendam, qui in coelo degat ,
T tin nomine, infigni arte a ccelo terram Je-
gregajje, Ulud in altum difeefiijfi, hanc, pro
naturafiua, in eum, vbi nunc fit , locum,
grauitate latam & pondere. Addunt Tain
hunc, ex nihilo, virum, qui Panfin, fa mi-
namqs qua Panfina dicebatur, condidifie-, d
Pan fine , cui eam Tais potefiatem dederat,
Tanomum quendam, tredecimcpillius fira-
tr es, etiam e nihilo creatosfPanomum tanti
cui(fe acuminis, vt finqulis rebus creatis luo,

tmponeret nomina, qua earum vis, qua na-
tur a, quis omneis ad morbos vfius ejjet,quas
vtilitates mortales inde percipere po fient,
perdocente cuncta Taine, calleret. Hunc,
fiatresfiporro multos habuifie filios-, e queis
maximus natu Teie cornus, duodecim -, duo-
denum vetufiifiimus Tuuncomus nouem ,
F $ cate-

5>o DE REGNO CHINA

extera denique fratrum turba ingentem It*
herorum numerum genuerint , atque hoc
hominum genm pojlerosq? innumerabiles
durajje Chinx arbitrantur annorum plus
nonaginta millibm{Tain inde primum ma-
ris & foeminx conditorem vniuerfam ho-
minumfiirpem deleuijfeyiniurix cuiufdam,
fibi ab ipfis illata vlcfcendxcaufa > fimul
odio atque inuidia percitum > quod tot ab
fefe tam artes didiajfent ? vt infigni earum
fcientia ipfo Tai neutiquam inferiores ejje
viderentur , neque tamen, quod cum ab eo
docerentur , facturos (e promifrant , pro
domino eumfuo agnofeere vellent . Pofl ea,
coelum corruijfe Chinx aiunt , CT a Taine
fubleuatumyquifecundo tum hominem cre-
auerit , quem LoTffam vocarit : LoTffam
duo habuijfe cornuayperfuauem odorem ex-
halantia, equo prognati fmtfexus vtriuf-
que non pauci ; illum dehinc difaruijje in-
genti marium (jr feminarum multitudine
pottfe relicta , e queis, qux hodte terras colit
humana gens yoriginem traxerit. Primum
TofTami filium Agalanum annis vtxijfe
nongentis. Temde a caelo creatum ejfe quen-

HISTOR, LIB. II. j>i

i dam nomine ATfinem, matre Lutina, filo
afoectu capitis leonini , in ceelofi ant is conci-
piente, filium^, Truchina, Sciantonis Pro -
uincialoco, enixa ; eum vixijje annis octin-
gentis.Secutum alium,Vfaonem dictum, in
orbem iam hominibus 'undique plenum ad-
uentaffe, ficta vfum ferino atque afpero,
docuijfe mortales , tecta ex arboribus firue-
re, in quibus ab ferarum fauitia fefe tueren-
tur , qua magnis eos detrimetis afficiebant,
complures f interimebant ; vefliariam quo-
que artem adinuenijfe: VfaonifuperueniJJe
Hun^uin ; ignem , ab hoc, vfiumque eius ,
cibos coquendi, emendi, vendendi, permu-
tandi, commonfiratam rationem : in nego-
tiationibus, eum fuif/e tunc morem objer-
tiatum,vt certis no dis, funiculo cuidam in-
nexis, inuicem, quid vellent, exprimerent ,
quod ea tempejlate liter arum forma nemi-
ni dum effent cognita. Mulierem poflea
quandam ( HauTiboncm eam vocant )
aiunt filium peperffe Ochieuteum-, hunc &
alia multa, & matrimonium quoqp excogi-
tajfe,cumqffcite admodii varq generis fym-
phoniarum organa t raptare fciret , famam
per-

92 DE REGNO CHINA

percrebuife , mirabiliter eu coelo delapfum ,
(jr cum tellurem magnum ad id momen-
tum attulifje, tum matrem Ochicutei ali- \
quando iter facientem vefiigiumtf huma-
num forte ajpeclantem , fuum in id pedem
impreftffe, continuo rf clarifima de coelo lu-
ce circumfufam , filium Ochieuteum con -
cepijje : Ochieuteiflium fuife Efmtomtim,
medicina , ajlrorum fcietia, profer tim eius,
qua e fideribus, de futuro rerum euentu di-
uinat, agricultura, aratri, & ligonis, inuen-
torem. BeETpmtomo mira china pradicat ,
inter alia, hoc ; eum feptenas diuerft generis
'venenatas herbas , nullo vnquam falutis
fua damno deglutire aufum , & annis vi-
xi ffe quadringentis. Ab hoc Vitein, primum
Chinarum Regem ortum ; huius poferita-
tem, Regium imperium , continua Princi-
pum mutuo fefe confequentium Juccefione,
confrmaffe , vti pojlea, vbi de Rege Vitei,
caterisf dicendum erit , pluribus agemus.
Has de initio mundi fabulas china effuti-
unt, e quibus praclare apparet , quantafit
virium humanarum , nifi diuina benigni-
tatefubleuentur , puraqs facrofandU Reli-
gionis

HISTOR. LIB II. 93

gtonis noflro luce illuflrentur , imbecillitas,
quocumque tandem vel fumma ingenq
induftrutj fagacitas atque proflantia in
ordine collocentur .

Quod immortales animos,

& poft hominum ex hac vitaexcef-
fum, aliam fupereffe , in ea, pro fuo
quemq; merito aut pr ternio aut poe-
affe&utn iri, certo ftatuant Chi-
na::& quomodo precen-
tur pro mortuis.

CAP. VI.

E X hucujque deduBa narratione no-
flra, haud, opinor, abfur de argumen-
tabimur, D. ‘Tbomam Apojlolum, diuinis
ad harum regionum populos habitis concio-
nibus , ea in hominum animis reliquijfle in -
jit a, qua veritati conflent anea , fanBifli-
misq} religionis noflra decretis, conformia
videri queant , vt & hactenus audiuimus,
(flpofl ea audiemus. Jnter ea vero animo-
rum immortalitas a chinis flrmiflime cre-
dita, quemadmodum hoc capite oflendam,
eadem

f4 DE REGNO CHINA

eadem certitudine adfer entibus } pramijs a-
nimos aut poenis affectum iri , prout in cor-
poribus dum effentybene velfecus vixerint*
qua forte caujja est p non male infiituta ha-
rum gentium vitayea forte in deteritis rue-
rety nifi ver ifiima hac notione in officio con-
tineretur. Sperare itaque lubety ftipremam
maiefiat em , quandoque eas clementer illu-
firaturam effe. odiunt y omnem extra
controuerfiamfiatuunty animos coelo ortos ,
quod ab eo at emit at em acceperint , nun-
quam interituros yfr qui ex illis (fecundum
leges chinaru ) prae larem corporibus yquib.
a Deo infufa funty auum agant y afcelenbus
abfimeanty neminitfe noceant > eos in coelum
abituros y & beatos genios redditum iriy ibi-
que ingentibus in delicijs aternum victu-
ros ^ eos vero, quiy dum in terris degerent >
flagitijs fefe fcelenbustf innumeris polluif-
fenty tenebricofo in carcere infoelicibus vna
cum genijs , diris horrendum in medum
fuppliciis mati at um iri. Effe etiam faten-
tur locum in quo animi in beatorum ffirf
tuum numerum recipiendi y prius ab omni

criminum labe > dum corpora incolerent ,

coti •

HISTOR. LIB. It ?f

tontr affa, expientur ; atque (i amici defun-
cti & propinqui, eo nomine aliquid pracla-
' riperpetrarint, expiationem illam eo citius
1 abfolui divitant-, inde toto Regno inferia
preces tp pro mortuis fiquetes,peculiari,huic
rei, die , fextili menfe, defiinato ; neque in
fanis , fed domi, hijcejacris, hoc modo ope-
rarifilent: quidam, monachis nof ratibus
i haud abf miles, ubi tempora, dies, ad es, pre-
cibus huiujmodi & funeralibus perficien-
j dis, inter fefediftribuerint, dejlinatas fibi
quifque domos ingreditur , fui ordinis duos
Jecit adducit, domejlicos hort atur, (i defun-
llo amico aut familiarifuo aliquid opis ad-
I ferre velint, quo a labe ea expurgentur,
qua quo minus coelefiium vnus ille fiat, im-
pedimentofitfollennes vti preces facrificia -
\ que perpetrent. E tribus illis viris religio fis
is, qui facer dotis injlar eff, tympanii quod-
i damparuu $ duorum comitum vnus, ajfer-
tulos aliquot, alter tintinnabulu, adferut -
mox aram erigunt , in eaep diuos , defuncti
patronos, atque tutelareis collo eant, eos thte-
\ re, alijsj fuffimentisluftrant. £puo fafto,
quinque aut fex menfas ferculis onerant,

mani-

96 DE REGNO CHINA

manium, fcilicet , & ditiorum fedadafami,
poflca, tympana pulfit ant , tinniunt tintin-
nabulis,certas quafdam cantiones mortua-
libus deft matas, alternantibus choris de-
cantat,tanta fuauitate,vt (fi Hifi anis, qui
audiffe fe dicunt, credimus ) ad modulos il-
los commode fialtaripofie videatur. Interim
dum hac ratione, ad tympanorum & nola-
rum fionitum cantillant , alter alterum or-
dinefecutus,ad aram accedit, offert chartu-
las literis notatas , confident inde rurfus,
atque ad priorem cantum redeunt . Finitis
precibus & cantilenis , myfi agogus ille pri-
marius catando precationem inchoat , icti-
bus interim certis menfam affer culo, quem
ob id manu geft at, feriens, refiondent pari
fiono bini Symmyfia demiffis capitibus , pi-
ctas % interim quafidam & inaurat as fiche-
das ante aram comburunt. Huiufmodi u-
remonijs totam noctem tranfigunt (quod
idoneum feralibus fiacr is tempus arbitran-
tur) omnibus, vt affolet,t am per facr icolas,
quam per domefiicos confectis, menfisadfi-
dent, dapes appofitas dinpiut, ita reliquum
notiis exigentes lucem operiuntur. Hant

HISTOR.LIB.il.' 97

formam effe volunt expiationis animorum
«qua adfoelicium geniorum ordines promo-
neantur. Ignobile vulgus hoc amplius pro
\certo habet , flagitioforum animos , ante -
j quam ad inferos detrudantur ( quos quide
\extremo demum mundi die poenis fcelerum
\exigendis, conditum iri fibi perjuadent) i
\caelo in bubalorum, diorum op huiujmodi
animantium, proborum vero, in Regum &
'magnatum corpora transferri, in quibus
honorifice tractentur, lautetf villitent. In-
numeras injuper alias opiniones vanas tu-
entur, quarum & hac vna ; animum ex v-
'no in aliud tranfire corpus, quod quibufi
dam etiam veterum Philofophorum , aquh
\t amen deceptis , & a fcopo veritatis aber r
r antibus, vijumell.

De delubris: (acris* tam viro-
rum quam fceminarum ordi-
- nibus apudChinenfes* &
eorum Antiftitibus.

CAPVT VII.

98 DE REGNO CHlNA

TOt apud chinenfies fiacrorum c trimo*
nu ritusife Chrifliants moribus con-
formes referiuntur, qui infignem harum
gentium natur a atque indolis acrimoniam
Jatls fuperfo comprobent, & credibile omni-
no fit eas aDiuoThoma, duodecimuirum
Chrifli Opt. Max. comitum , vno, diuinis
de rebus infiitutas , & ad vitam hcnefle, -
cumf virtute degendam fialubribus moni-
tisfuiffie incitat, as, vtiiam antea fiepius di-
ximus. Fidem ingentem addit, magnafia-
crorum conuentuum ( quos coenobia voces)
multitudo , non in eunti is filum totius Re-
gni vrbibus , loctsq, habitabilibus , fid in
%ajlis etiam , atque ab omnium hominum
cultu, & confiortio remotis fiolitudinibus ,
pafiim obuiorum, in quibus viri atque mu-
lieres in vniuerfium degunt , [itis inter fie li-
mitibus cr fiptis dificreti: vterquefiexusfiu-
os habet ( quorum mandatis obedit, quem-
admodum nos fiolemus )prsfiules fiuasq , An-
tifiit as. Habent autem quatuor tantum hu-
iufirnodi ordinum , quaquide nos fidamus ,
genera, quorum vnicuiquefuus pr aest Pon-
tifexj Is Suntu,plerunn.,aut 'Taibini (qua
etiam Principis Regijqjinatus fides ) fiefi

HISTOR. LIB. 11 t>$

untinet , Tricon chinenfmm lingua, dici-
tur: Singularum Regni prouinciarum fa-
\ aratis cbuentibus,Coryphaum,fiue ( vtvo-
, cari folet ) Prouincidem quempiam prafi-
i cit. penes hunc fmgula ( per fuam cuiusque
\ prouinciam ) cuiufuis ordinis collegia acce-
dendi, inuifendi, in delinquentes animad-
\ uer tendi commijja aut omijja emendandi,

\ ius eit, fecundum prafcript as cuilibet fami-
\ lia leges atque injlituta : illis etiam collegi/ s '
fuum cuique praponit Antfiitem ( cuius -
!• modi apud nos funt , qui Priores & Guar-
diani vocantur ) cui cateri eius adis myfl a
'fubijciuntur. Pontifex quamdiu viuit ( nifi
forte ob morum improbitatem officio amo-
I ueaturffacrorum principatu potitur , necp
' Coryphaorum , quos dixi, votis,Jed a Rege >

| aut fenatu Regio deligitur , qui vita fit fa-
macf probatifimus : Serico vejlitur,eiits co -
i loris, qui ordini fuo, exfacraru legu pr&fcri-
' pto couenit, qui aut niger eB, autflauus,aut
\ albus, aut violaceus (his .n.colorib. quatit-
\ or, quas diximus, diuerfa pfefiionis religio -
fe familia inter fe dijiinguutur.) In publico
nunquam confpicitur , nifi eburnea gejlaius
imuratafella,a quatitor faut fex hominibus
G 2 ciuf

loo DE REGNO CHINA

tiufdem coloris uejle cuiufmodi ipfe -vtit ur>
indutis. Populares eum mfi fubmi fis genu-
bus, haud alloquuntur. Peculiari utitur ad
expediendas , qra adfacrampertinentpro-
curationemfui ordinis Ut er as, fu diploma-
tafgilloy opulentis a Rege, tum ipfe, tum do-
mef ici eius, & familiares, prouentibus funt
ditati. Ksimplifimi quoque funt conuen -
tuum atque collegiorum reditus , partima
Re?ijs donationibus, partimdpriuatorum
liber alitate profecit. Stipem enimfacricoU
hifingulisin urbibus, alijsty locis, "tabi con -
jlrucias ades habent , exigunt, qua liber a-
lifime certatimcj, in ipfos effunditur. Ince-
dunt, uicatim mendicantes ( quod ipfisfo-
lis licet ) & cantu quodam, ad fonum affer -
culorum , aliorum cp Symphoniacorum mo-
dulorum,compofto, utuntur . Stipem peti-
turi proferunt grandiufulas quafdam ta-
bellas,preculis infcript as, quas populi a (ce-
leribus expiandicaufarecitant ; quijlipem
dant petentibus, tabulis eam illis inij ciunt ,
aut imponunt , riteq? it a animum a crimi-
num contagione liberatum exijlimant ; at -
tonfa barba capit e ficncoU omneu ince-

HISTOR.LIB.il. tot

dunt , quifc eiufdem inflit uti fiunt , cundli
penius coloris vefiemgefiant-, vna eodem m ,
loco omneis epulantur ^juum tamen feorfim
quifique conclme habet , injlar nofirorum
ynonachorum , gaufiapina vefiiuntur, tjs,
quos dixi, coloribus t indi a, ad numerum
(ph arularum vti nos , preces fuas, alia ta-
men ratione, fundunt ^exequijs omnibus fli-
fis petenda caufia interfiunt-, fingulis nocli-
\bus, duabus ante folis ortum horis, oraturi e
flratis conjungunt ( quod monachis nojlr is
nocturnarum precationum ergo facere fiol-
lenneesi,) & ad exortam vfique lucem, v-
na,quam religiose precantur ; Interim dum
orant, campanis omnibus pulfatis, quarum
quidem in vniuerjo regno , fonus atfe fiym-
phonia (uauifiima edi ; e chalybe etenim ple-
raque jiunt. Precationes fuas ad coelum di-
rigunt , & ad Diuum quendam Sichian,
quem huiufce viuendi ritus aut orem , fian-
dtifiimujp virum fuijfe autumat ; f aeros or-
dines abdicare , cum libet , Tricone tamen
(eu Pontifice adjentiente,po(Junt-y quam diu
vero religiofiorum inftitutafiequuntur,con-
m anere coguntur, tam
G i viri.

120

de regno china

xiriyquamfoemina ; qui quane fecusfecijfe

conuicli fuerint feuerif ime flectitur. Cum
quis religiofum aliquod injlitutum ample-
ctitur > parens ipfius aut propinquus eat em
eadem profefione initiatis fodalibus [plen-
didum dat epulum : Primogenitus quifque
Jeu natu filiorum maximus ypublico China -
rum Regni fcitoy religioforumplacitis initi-
ari prohibetur iparentesfofenio defeci os ale-
re cogitur . Mortuos fac r ico lus lauant >
attondent y antequam fepeliant y veftituife
atro induunt : Si quem yfue marem ,fuc
feminam y ob delicium aliquod f aeratis fe -
mei indumentis exuerint >nunq uam ea
dunt >fed ex aut oratus ille grandem tabula
collo dependentem publice cunelis Jfeff an-
tibus circumferre cogitur > cum elogio y quo
facinus defer iptum continetur . Quotidie y
maniy veferif numinibus Juisy thurayli -
onum aloes y & alios varii/ generis odores
fiauifimoSyadolere folet . £)uo die nattis re-
cens fabricata in aquas primitm immitti-
tur y facer dotes togis talartbus f ricis JJ?kn-
dide vejlitiyconfcenfa puppiy facrificanty &
preculis aliquot recitatis ?quafda mir is ima -

%ini~

histor. ub. ir. to|

pinibus depictas chartulas ante fmulachnt-
confindunt, addit is quibufdam carimonijs
cantilenis , quas, ad tintinnabulorum a-
liquot fonum modulantur . Cacodamohent
venerantur qui piEtura exprejfmin prora
nauium cernitur, ne quod ab eo nauigantes
detrimentum capiant . Hilares deinde ad
epulas fe conuertunt,c[ubd nauim confecra-
tam , nauigationemcp ideo fedicifme cejfu-
x ram ejfe pro certo habeant yfecusfifeciffent»
fecrn etiam cejfura omnia , anxie formida-

turi.

De ritibus Chinarum in lepe-
liendis mortuis, & de lu-
gubribus eorum ve-
flimentis.

CAP. II X.

OPera precium me faEiuru ejfe exiJH -
mo ,f hoc loco defer ibam chinarum
1 ritus, quos in mortuis fepeliendis obferuant ,
faneq memorabiles. Defuncti Jlatim vbi a-
ttimam is {xhalarit,cadauer totum lauant ,
G 4 pre-

304 DE REGNO CHINA

preciofrfrimos , quos habent, pannos , odore
bonofuffiunt,cadauer<fc illis conuefiitum,m
fedem feu locum inter omnes honejlifrtrnum
collocantiaccedunt ad mortuum ita compo-
fitum, liberi, vxor, pater, mater, fratres,

tifrahj post alios, m genua frubmifri , valedi-
cunt,ingenti meer ore fletu-, idem faciunt
in ordinem difpofiti propinqui, fami liar eis,
domefrici, ad feruos vfque,fi quidem ferui-
tia defunctus habuerit-, quem in feretrum
-poftea deponunt odoratifrimis conteBum li-
gnis ( quibus abundat regio, ) id vndiqua-
que diligenter obturant, ne vfpiam faetoris .
quidquam exeat, tum in binis locant fedili-
bus, aut in menfa in cubiculo, omnibus,
quam fieri poteft , rebus, ornatifrimo , lin-
teo tf, ad terram vfrque dependente, albo co- '
tegunt, in quo mortui ad vitium exprejja.
imago vifitur: in atrio, ante cubiculum il-
lud proximo, menfa adjl at, panibus varijf
generis fruBibus onufra , ad quam accenfi
conficiuntur cerei : Continuis quatuorde-
cim diebus hunc adp aratum retinent , in-
terea flamines eorum , & religionibus ini-
tiati,fringulis noBibus eo veniunt, cantant,
facri-

HISTOR.LIB.il. io?

fitcrficant, alias % [eruant carimonias ip(ts
vfitatas-jijferunt,praterea, fchedas multas
pidiuratas , eas ante defunctum, multiplici
cum fuperfiitione & ‘vanitate , comburunt:
multas et chartas, funiculo de coluna quada
adpendunt, h as fiepe attingunt, & hinc iri-
de manibus verfiant, altum clamore fub la-
to, vti fcilicet animus vita fundi i , ( quem-
admodum ipfis videtur ) in coelum euolet.
Per quindenos, quos dixi, ferales dies,men-
fias femper par at as, dapibus^ inflrudf as re-
pertas, vtftcer dotes, propinqui, & amici,
jeum,qui vixit, inter uf entes, quo cuticulam
curent, habeant. Elapfio eo tempore, & ab fo-
latis omnibus carimonijs , fandapilam in
campum deferunt , & fub colle quodam in
familiari fepulphro in faxum incifo con-
dunt finum deinde ei adfigunt, qui mos ad
omnia fepulchreta ab ipfis vfiurpatur. Hanc
nunquam detruncant , fied fipont e vti rem
f aeram exarefiere finunt. £)ui funus comi-
tantur , eo or dine incedunt , quafi fiacram
pompam ducerent : Neque defiunt Canto-
res, & varij generis muficainfirument a,
quorum modulos, tota via , vfique dum tu-

I0<? DE REGNO CHINA

mulo cadauer fit illatum, audire licet, atque
ill& demum exequia honcflifima , & ma -
gnificentifiima exiftimantur, quibus pluri-
mifacer dotes ac muftci interfuerint. CMa- >
gnos pro re nat a, in huiufmodi mortualia
China fumptm atque adp aratus faciunt -,ad
infir ument orum muficoru modulos multas
decantant ad Deos fuos oratiunculas , deni-
que fupra monumentum multas comburut
chartas ( in quibus feruitia feu mancipia, &
equi picli ) aurum item, & argentu, t elastf
fericas & alia , eaf omnia defundo altero
in ano 'vfti fore arbitratur. Defundo in fe-
pulchrum illato , in omnem latitiam effun-
duntur. Vifcerationesf in fetes dare filent,
quod mortuorum animos a beatis genijs at-
que caelitibus fimilibus plane gaudijs in cae-
lo excipi firmiter credant. Propinqui cum
minifiris familiaribus , pullati per idte-
pus obambulant , vefiibusq, afperrimis in-
duuntur, prffertim tunicis quibufidam , e
lana admodum hirta contextis, nudam cu-
tem operiunt , quibufidam etiam funiculis
cinguntur. Epomides eodem e panno confe-
ctafunt, tjsde quibus caterigaleri, acubus >

HISTOR. LIB. II. fo7

hos ita capiti adaptant , vt oculi pene obte-
gantur. Patre matreue e vinis fublata, an-
no aut biennio, liberi ferales circumferunt
ruefies-,quif magifiratum gerunt, tum, per-
miffu Regisfolita aliquamdiu munia inter-
mittunt, interdum potejlatem plane abdi-
cant,id^febi magno honori ducunt. <^Ami-
corum, ex humanis exempto, minus propin-
qui, aliquot menfibm, linteas induunt ajpe-
rat vefies coloratas ; reliqua familiarium
turba, f pulto cadauere, funebria veflimen-
ta fatim abijcit.

De ritibus Chinarum inco-
trahendis matrimonijs.

CAP. IX.

CHina cum primis de liberis mature e-
locandis folliciti funt , antequam vi-
tiorum fir libidinum illecebris capiantur,
atque polluantur. Sollicitudo hac efficit,
%>t in 'vniuerjo hoc amplifiimo Regno,-
multo minor fit flagitiorum , aut fice-
lerate 'viuentium frequentia , quam in
alijs ei magnitudine longe etiam potfferen-

Xc& DE REGNO CHINA

dis regionibus. Verum perfiepe accidit , vt
nimia parentum hac in re cura fit, atque di-
lidentia, adeo, ‘ut, in cunis, adhuc vagienti-
bus, aut nondum etiam vtero editis infan-
tibus conditio quxratur, certis tamen ratio-
nibus & modis inter vtramque partem ri-
te conflit ut is,, arrhis etiam vtrimque inter •
pofitis, toto denique contractu matrimoni-
alibus tabulis cofir mato. Sed, ciimflnitimis
omnibus populis , tum vniuerft chinarum
duitati, mos elt, vt, qui vxorem ducturus
eft,ei,quam ambit, dotem offerat. Inflante
enim iam nuptiarum die , fponfie parens,
Jplendidum domi flue conuiuium inflruit,
ad id, parentes, cxterosfjponfi propinquos
inuitat-jdemflequenti dieffponfi par ens, aut
confanguineorum quifluam facit. Finitis
epulis, fponfus dotem jponfle adnumer at, o-
mnibus conuiuis (pedantibus: Ipfltinuicem
patri, eam, aut matri, fi quam habet, red-
dit, remunerandi fcilicet laboris , (fimolc-
fliarum ergo, quas in educanda filia exant-
lauerant. y^Apud Chinas, itaque, & finiti-
mas gentes, ditifimus cenfetur, quiplureis
filias habuerit. Sponfx parentes, quamdiu

viuunt.

HISTOR.LIB.il. io<>

i nuunt, dote, vt lubuerit, vtuntur. Ab eo-
rum morte, quodfiipered,adfiliam redit, a
qua acceperant ; hac fuis porro liberis relin-
quit,aut ad quofiunque voluerit, vfus con-
uertit. Viris tot fibi f seminas matrimonio
iungere licet, quotquot alere pofjunt. Sorores
tamen & confanguineas ducere prohiben-
tur,qui duxerit, fiuer e pldfitur. Caterum
inter omne is eas mulieres , qua prima nu-
pjit, pro vxore, caterapro concubinis ha-
bentur. Cum prima aut fecunda, fiub eodem
fi lubet ,teclo,habitant , aut in diuerfits ades
illas dijlribuunt: mercatores autnegociato -
res illas per ea loca di(pertiunt,in quibus ne-
go dantur. Sed c at er a ad primam collata,
ancillarum loco fiunt. Ad ^ filiorum natu ma-
ximum,a morte patris, maxima pars bono-
rum prima coniugis, hareditate venit ; ca-
terifratres,quodfiiperefl,aqualiter inter fi
\ diuidnntfiue prima, fiue cateris coniugibus
fieu concubinis fint prognati. Si prima vxo-
\r i filius nullus fit , fecundo du6la filiorum
vetuflifiimus maioris partis bonorum pri-
\tna fioemina,hareditatem cernit ; raro tame
wnit, vt handes, vel eprima nupta vel e

no DE REGttO CHlNA

exteris defint. Si maritus vxorem in aduU
taio deprehenderit ( quod tamen ad mira*
culum vfque rarifiime fit , tanta illis bone*
Jiatis , tanta est pudicitia cura , tantum ad *
ult en adulter xj dedecus) impune eam, Ji-
mul atque adulterum interjicit , fifimul eos
in adulterio deprehendat. Sm lege agat, fa *
cinuscp probetur, tergo, promor egetis, vir *
gis c&fi, poenas adulteri luunt, vt fuo loco di*
cetttr. Inde adulteram in feruitutem ven*
der e marito licet, vt, quam dederat, dotem
recuperet ; reperias tamen, apud C binas, qui
n on foliim lucri caufia, ad adulteria conni-
ueantjed ipjimet etiam lenones agat. Apud
Tartaros, eorumjfinibus proximos popu*
los, hunc obferuan matrimonia contrahen-
di modum, admiratione dignum, aiunt y
Trafides Reipubl. (fimagiflratus, mafculis
& puellis certum pr&finiunt tempw , intra
quod [nam Jinguli voluntatem oftcndant,
anteq ex ephebis exeejfierint, aut ad nubiles
annos deuenerint, velint fiacrts initiari, Jeit
religiojk jjefiionis habitum JitJcige, necne ?
Intra prxftitntu tempus, omncis vtriufqtu f
fexns qui ccelibes manere noluerint, m cert d

HISTOR. LIB II. m

\*did dejlinata, in fmgulis prouincijs, vrb«i
Jefi conferre , (jr certo die ad primarios duo*

\ decim viros , a rege ad munus hoc delectos
adcedere coguntur 5 Illi nomina tam mariu ,
quam fceminaru, adnotant, & qua cuius q.

' co ditio, quis (latus, q opes,quantu quifife do-
' tis marita fua numeraturus fit , expifcatur.

\ Dinumerant pojlea, &vbi mares pluresq
fcemdlas repererint, forte, vtris manendu,

\ vtris difcedendu , fequensq. annus fit expe-
itandus, comittunt', quicp priori anno dif-
i cejferint,fequenti, primi omnium elccatur.
Deinde, fex e duodecim viris , mares oes in
tres clafies diuidunt:In prima ditifiimos ce-
Jent,, nihil pefi habetesfformofi an deformes
\ Jint ; In fectida, mediocriter opuletos-jn ter -
tia,paupes.At(,du ijlihac inter viros actu
j tat,caterifex, eode modo, fcemineum genus
difiriminant -.Pulcherrimas in vnu cogunt
| locum ; alterum mediocri forma pr adita j
tertium deformes occupant. Confecto hoc
\ negotio , formofifiimos ditifiimis viris e-
; locant , hi , quantum magiftratus decre-
uerit, dotem eis numerare coguntur ; for-
mtt, mediocres * mediocriter opulenti ,

nulU

H2 DE REGNO CHINA

nulla tamen numerata doteyducunt^pau pe*,
ribus deformes obtruduntur y qui atque atcfe
diuites dotare eas coguntur : aqualiter enim,
illa dmidifolent. Hac ratione ( memor abiit
Jane J omnes vtriufque fexus vno die elo -
canturfeu connubio iunguntur y non per in
de tamen forte fmgulis grato. CAIatrimo -»
nijs ita contr aciis y fefta atque magnifica ce^
lebrantur nuptia y regijs in adibus ad hac
gaudia defiinatisy lcclorumyvtenfiluimy a*
harumf neceffariarum rerum multiplici
copia inft r uti if imis yne fcilicet jponfs ad ce*
brandas egregie nuptias y quidquam defit:
Inde domum omnets redeunt . Hac vero de
vulgo tantum & plebeijs accipienda funt^
neque enim nobilium y aut equefer ordo bis
legibus alligatus y qui vix certum aliquem
in matrimonijs contrahendis morem obti-
nent yfedy vt lubetyagunty & vnusquifque
aut ipfe fibi parem deligit y aut mandato ef*
itiffu Regis ducit y quod muneris a Rege ma -
giflratibus y aut prouinciarum Reti oribus
^dele^atur. Rexy vbi matrimonium contra-
xerit y e primarijs mulieribus y aut virgini»
bttsy totius regni, triginta primarias y pr*

con -

HISTOR. LIB« II. iij

soncubinis deligit , eas f fecum, in Palatio,
quamdiu viuit, retinet : Pofi mortem eius
fepidturamq 'r, & exequias celebratas , ha-
res, autfucceffor Regni, elegantifiimis, tri-
ginta illas, ‘ vefiibus , multis f ornamentis
excolit, at in amationem quandam intro-
duci iub et, facie, vta nemine agnofcantur,
tecla . Ti um accedunt eo, viri,toto e Regno,
prima nobilitatis, triginta, tejlamento de-
fundi Regis exprefie nominati-,quifque,or-
dme, aut proimaginumprarogatiua , aut
•ut vocatur, introgreditur i quam, facie co-
opertam , primam manu prahendit, uxo-
rem eam ducit, & honefie quamdiu viuit,
habet : eis vero e Regio palatio fumptus nu-
| ptiales, neceffariaf omnia liber alit er fuppe-
ditantur. Veteres Chinarum Reges, cumfi-
| lijs fis aut confanguineis vxores darent,
vniuerfis proceribus, primaria totius Re-
\ gni nobilitati feflum atque regale epulum
prabebant, addito mandato , vt filios fili-
\ asf omneisfiecum adducerent ; hos parentes
\ pro cuiufique conditione honefie jflcndidef
yefiiebant. Finito conuiuio finguli nobiles
eo loci accedebant , vbi fcemim virgines f

I,4 DE REGNO CHINA

conuenerant , ordine at at is inter fe feritato >
ex illis eam ducebat quifque , qua animo
maxime collubuijfetddem, Regis flij , eque-
Jlridp dignitate viri, faciebant. Nofra tame
atate, buinfmodi moi exoleuit, cum nobili It
seque, at % procerum turba fbi proximiores ,
modio ne primo confanguinitatis gradu i un-
ci as, vxores ducant, quauis no raro, fecun-
dofibi ordine con f anguine asin matrimonio
habeant , profer tim vbi ea de re prius inter
vtrofque conuentum fuerit.

Quod, toto regno * neque in

vijs, neque ad templa, vili ferantur
mendici, &quem Rex modum, ina-
lendisijs, qui fuis (ibi operis, vi-
dum parare nequeunt,
obferuet*

CAP. X.

TpJter multas admodum harum gentium
coflit udones, aliapp, qua hucufque recen-.
fuimus, (fpoftea explicabimus, memorabi-
lia,e quibus, quam pr udet er Ckina duitati
fua moderentur, fat apparet, haud vlttmu,
mea fent entia,, locum obtinere -videtur, tum

mSTOR. LIB. II. ' iif

Rtgls, tum fhpfemi /enatus Regtj interdi-
ctu, quo omnes egeni, & in vqs, vicis/ , fr
ad inanium Deoru fana , mendicar e prohi-
bentur, Nagrauifiima quidem poena men-
dicis,Jiipe hinc inde colligentibus, longe ta-
men at r ocior ciuibus attfe incolis , petenti ea,
largientibus, indicia est : qui protinus, vbi
quid huiu/modi acciderit, ad eum id cogun-
tur deferre magiflratum,qui,quod ' peculia-
ri/ho, hac in re, munere fungatur, pauperu
prator dicitur, vti fcilicet,qui edictum vio-
larim,poenas continuo dent. Prator hic e
pracipuis ciuium aut municipum /horum
deligitur, fp quamuis aliam pote/late nul-
lam habeat, fatis tamen/aper/ vno hoc of-
fficij genere occupatur. TSpeque enim fieri po-
teJi, quin in tanta hominum pervrbestot
\ atque prouincias multitudine f? colluuie,
magnus et maneor u fr debilium numerus
; inueniatur: chm itaq^ ratio illi ineunda fit,
i/liu/modi hominib. vt confulatur, lex/ in-
tegra conferuetur, /ane nunqua non multis
' implicatus est negotijs.£)uicunqs magifira -
tu hunc inierit, primo ftatim die, per praco -
ne pronuntiat, omnes, qui liberos habeant ,
H at qua -

V6 DE REGNO CHINA

eafu id ipfis mali inciderit , eorum nomina
apudfe vt edant , quo, qua opus fuerint, ex
efficio fuo, pegqcf edicti formula, decernat .
inficiuntur morbi & vitia quorumlibet
diligenter, qua fi tanta efife non adpareat, vt
infans propter ea ad hoc aut illud opficij ge-
nus inhabilis videri pofiit, parentibus pra-
cipitur, vt intra prsfinitum certum tem-
pus, eum ad id artificium , adquoddifcen -
dum idoneus, vitio illo nihil impedient e, a
Fratore iudicatus fuerit, adhibeant, qua in
cognitione , ne latum quidem vnguem a le-
gis praferipto dificeditur. Si ea vitiofitate
laboret infans, vt ad nullam artem addi-
fcendam habilis exifiimetur , quandiu vi-
uit, eum parens alere cogitur , fi ob inopiam
nequeat, aut nullus fit-,ad id muneris maxi-
me aptus propinquorum aliquis , eum labo-
rem capefiitfi ne is quidem tanta cum re fit,
reliqua necefar iorum cohorti pro fuiscuife
facultatibus , tantum contribuendum esi,
quantum ad alendum miferum homuncio-
nem fufficiat, id/fei dinumerandum, qui

illius

HISTOR. LIR IT. 117

Illius curam fufcperitrquodf ne hi quidem
adfint,aut egeftate tanta prefi, vt fumptm
illos facere nequeant,. Kexfuis mifellum re-
ditibus alit „ recipit % m regium ptochotro-
phium, cuiufmodi , eum ad vfum cunilis
in vrbibm plura, perquam: magnifice fru-
gi a vifuntur- In hisfenes etiam, <& inopes,
qui vitam atatisiffloremin bellkcontriue-
r e, fufentantur, quibus, a que atque caterk,
ingenti cur a & diligentia,omnia ad degen-
dam vitam necejfaria Jubminifrantur,po-
tifimaadid Pr at oris vigilantia. Is cuilibet
Ptochotrophio certos defgnat mintftros, co-
Jlituitcp prafeclum, primaria, & ipjiim,in -
ter ciues, nota: abfque cuiuspermi]Ju, egeno-
rum nulli d limine Ptochotrophij difcedere
licet , quamuk id quidem ipfi haud agrefe-
\ rant , cum cibo, potu, vefiiment is abunde
fntinfrucli, potefiatem adhac gallinas &
porcos nutriendi, aliacffibi grata, vtilia,at-

| fecit tuiits alia atque procurationem in-
] quiriturfepius d Prator e pauperum, fifiab
Infpeilore, qui a finatu Regio, tantum ea de
caujfa , ex Aula mitti flet, vtprouinciacu-

H 3 wjpi-

JIS de regno china

iufpiam, aut omnia, aut aliquot Ptochotro-
phia adeat, at que inuifat. Si malegefii mu-
nerisprafettus conuincitur,ab officio remo-
netur, irrogata grata perna. Perigiturv-
nusquifque follicitus & diligens est, cum a-
criter atque accurate, neqfinc fericulo fiio,
rationes a fe exactum iri friat, Casci, t paufi-
hus, quos Rex aut pppinqui alunt, haud an-
numerantur,fd labore victum quaritant,
& in molendis fuges & oryfm molunt,
fabris folles eleuant , aliifue, adquaperf ci-
enda oculis vfius non est , negotijs occupan-
tur. Si femina cceca, citate tamen fata, fit,
venale corpus profituit , vade tot in lupa-
naribus caeca degunt , vt peculiari capite
tflendetur. Habent anum quandam, a qua
comuntur, & pigmentis illinuntur, talem
nempe qua tumor adhuc , &ipfa in profli-
bulo vixerat, ob finium pofthac inutilis.
Hac itaq, lege efficitur, vt nulli inopes, nulli
famelici, nulli mendici, in vniuerfi regno
vsq locor u oberret, auauis potetifiimo, am-
flifiimo, populofifiimo, vti Augufiinian*
& Fracifiana familia fodalcs,alijtf eoru co-
mites, ciimin ChinaeJJentfuis ipfimet ocu-
lis viderunt. HIST0-

u<?

HISTORIAE

DE AMPLISSIMO RE-

GNO GHINARVM, QV A
mu ita admiratione & memoria di-
gna, de ritibus eorum in regendis
moribus, & adminiftranda
Republica,defcri-
buntur,

L1*B6R IU.

De Regibus ChinarumJ& eo-
rum nominibus.

CAPVT I.

T fatis f aciam prtmip , qua
capite quinto libri primi feci\

\ dljUnile hoc loco aga , deRe-
c binarum , eorum no-
minibus,& fuccepone,a Vitei 'vfque, primo
gentis Principe : leEioretf, ad id, quod dixi,
caput, remitto , in quo ojlenditur , quot
in vniuerfum Chinaru Reges fuerint, quot
a prima regni origine, ad nojlra 'vfap tepora

H 4 fa*

no DE REGNO CHINA

fint elapf , quis in fuccefione ordo obf rue-
tur. Trimus Rex, Viteis fuit, ut ex hiforia,
quam de ipfo habent, intelligitur, qua mul-
tam(peciattm,de rebus ab eogefis, mentio-
nem facit. Hunc [latura, nouem menfuras
fue ulnas Chinenfs habuife produnt, qua-
rum una duas Hijpanica Vara fu cubiti
communis tertias aquat. Vnde conf at, alti-
tudinem eius fuijfe , fx cubitorum ■ hume-
rorum uerb latitudo ,fpithamas, ut fer ut,
fpt em habuit , Cateriim,ut corporis, ita f
r cnimgejlarum magnitudine infgnem fu-
d(f perhibent , habuijfeq^ fecum quendam
mihtia ducem, uirumprudentia (ffagaci -
tate nemini fe eundum, cui nomen erat Lin-
chteoni, ea imperterriti animi fortitudine,
ut uirtute fua,nen (olumRegnutn Vitei pa-
reret, fd cunelis etiam eum formidabilem
redderet. Viteiuefimentorum, colorum,
nauium, uelorum, & fitper omnia,archite-
ttura feuadificandi fcientia innent a, ad-
feribunt , eumcp aiunt multa conftruxifle
magmfca adtficia, quorum memoria, quod
eius nomen adhuc retineant, hodietj, duret.
Molendina prxt er ea ferioi excogitajf ( qui-

HISTOR. LIB, III. m

bus tota pafim regione vti filent ) primum
etiam auro , argento , & auratis, argentatis,
feriris cp vefiibus ad cultum corporis e(Je v-
Jum, populum in urbes, oppida, pagos dtfcre -
uiJfe,opijiciainJlituiffe,difertepracepto, ne
quis aliam , quam parens eius exercuiffet,
abfquejuo, aut cateroru magifiratuum af
finfu ( qui quidem abfiuegraui caujja pr a-
bendushaudejfet ) factitaret artem : Juum
infuper cuique artificio peculiarem vicum
adfignajje, qui mos hac in gente hodieq; ma-
net, vti, qui nojfe velit, quodnam opificum
genus vicum aliquem, vel amplifimumin-
habitet , quem ad caput vici habitantem o-
pificem viderit, eat er os eiufdem via incolas
omne is eandem tratfare artem , neque vl-
-los, alterius artificij peritos, hifce immixtos
\effenorit: Inter alia hanc quoque laude di-
gnam legem tulijje, vt vxores, aut eandem
! cum maritis artem trabi arent, aut fufio&
acu tempus tranf gerent , eius feruada adeo
tenax, vt ne fitas quidem coniuges ea fiolue-
: ret. Addunt, dorium eum, & Aftronomia
peritum fuijje, Item,fiquandam herbam,
quam in horto habebat , praterifjjet , certis
H / qui-

122

DE REGNO CHINA

quibufdam, ex ea, notu intelligere potuijfi *
quisnam purpuratorum male in fe ejfet ani -
matus. Alia permulta de eo narrantur, quo,
ne prolixe recenfendis impiorum huiufmo -
difomnijs atque meptijs lectori faftidiu pa-
viam,protereo, atque fat ejje exiftimo , fi hac
in genere tatum referam , cotera legentium
indicio permittam . Viteis Rex e quaternis
'uxoribus viginti quinque filios fufiulit, an-
nis cp centum imperauit . Ex Viteisfiirpe,ad
eum vfque, qui admirandum murum illu,
cuius nono capite primi libri mentionem fe-
ci, confiruxit, centum (f fiderim reges, ex
annalium fiupputatione duob. ?nillibus du-
centis quinquaginta feptem annis, Chinaru
regno profuere, quorum nominafiudio bre-
uitatis,quamu 'is, exipforum, vt dixi, mo-
numentis collecta, omittam , eoscp tant um
per cenfibo, quorum mentionem,ad ofi eden-
dam Chinenfiu Regum, ad hodiernum vfify,
fuccefione,neceJfariam exiftimauero . Viti-
mus e familia clarifiimi huius Regis T^in-
Tpmus dfcebatur.Is,a rege Scytharu diu in-
f e fatus, (fi multiplici clade adfecl tu multis
loris murum, qnefupra defcripjh cofiruxit ,

HISTOR. LIB III. 12*

tertia popularia parte ad opus coadla,quoru
j>multi,tum longinquitate itineris, tum di-
uerfitateinjueti aeris, , interiere. fihumobre
Tfinfmw, totius Regni odiu incurres, ex -
j citato tumultu, a conjpirantib. Chinis, vna
cum Agu^fiio filio, JucceJJore def gnato, cum
quadraginta regnafiet annis , interfedhts
di. Poft vtriufcp mortem, Rege china crea-
\ runt,quenda,Ancbiofaum nomine, homine
\fapiente& magnanimus qui duodecim an-
nis imperitauit : JucceJJore habuit filiu,Fu-
\ tein, 'isfeptem annis Chinas rexit, at q, ad-
modum adolefcens mortuus, Regnu vxori ,

' ( qeade, qua maritus, regia gente orta er at)
reliquit, fiumma cu prudentia laude ab ipfa
adminiflratufed abfcp h&redibus vita fun-
di a, alia coniuge natus,quida Anchiofaifili-
| us excepit, viginti tribus annis, fceptro po-
titus: quefequutp filius Cunt eis, annis fede-
! cim,menfib.odlo-,nepos exjilio Huteis, annis
quinquaginta quatuorpronepos Chianteis,

\ tredecim~, abnepos 0 chianteus, viginti qnfo
i annis, menfib. tribus at nepos Coanteus an -
nisfedecim,menfibus binis ; trinepos T7pn-
Tgus , fex & viginti annis , quatuor men-
fibus j fummam Reipublica tenuerunt.

Tfett'

U4 DE REGNO CHINA

T^ent^ei obitu principium Chimrum ad
K^iuteum filium ; huiuf morte , ad Pintate-
umesldeuolutum, qui , quinto imperij an-
no moriens,id in T^inTfmum fratre trans*
tulitfed fi hunc, tribus po si annis fifeme-
ftriin fata concedentem , alius fratrum ,ad-
olefcens, Huihannon diclus, excepit, fexen-
ntf Rex ; filium habuit Cubum, qui triginta,
duobus annis vixit ; Penteus Cubumo geni-
tus,oclodecrm Vnteustredecim ; oteusfe -
ptendecim annis, quinque menfibm-fiante-
m,oclo tantum menfibus ; i^Anteus nouen -
decim annis ; monarchiam tenuere » Anteo ,
liberorum vetuftifltmus TanteusfiuicpoH
tresmenfes animam efflanti , chiteus fra-
ter,anno vno, huic, tertius fr atrum, ffuan-
teus,vno fi vigintiannisfucceffere. ffifa-
teo prognatus Linteis vicenos binos , hunc
fecutus Lanteus, eius nominis fecundus, v-
num (fi triginta annos , fumma rei prafue -
re. Lanteus, cum ( vt Hifloria tejlantur )
metis impos videretur, populis exofus er at .
ffiuidam itafe e confanguineis, Regis e fra-
tre nepos, Laupis nomine, rebellionem con-
tra eum captauit. Confrir, anere cum Laupi,
duo»

HISTOR. II B. III. 125

duo, in Aula, fratres, vir i fortes, dignitate
equefrri ( quoru vni Jpuanteo, alteri Trun-
\ teo nomen erat ) eumj ad regium domina -
tumeuehereconnitebantur. Patruus Rex
horum quidem Jiebat certior ,frd ob ipfrus
ofcitantiam (frfroliditatem , difridia & fe-
ditionestoto regno gr affabantur, qubdvno
j; tempore , a quatuor Tyrannis diripiebatur
\ ( Cincoanus,SoJocus, Guanfranus Guan-
[ ferus vocabantur ) hos oppugnabat Laupis,
, Jr cum patruo fentire dicebat. Sed breui
i posl pacem cum Cincoano inijt, vnamj fi-
liarum eius vxorem duxit: ceteros tres, au-
xilio foceri, bello nihilominus perfequutus
est. Inde, alio tyrannidis genere exorto, in
j tres fattiones regnum eft difcijfum: Vna fa-
ctio Laupin Regem attollebat : patruo iam
\ mortuo, alter a Sofocum, tertia Cincoanum,
Laupifocerum, quadijjenfro longo tempore
\ populum exercuit, donec tandem Cuiteus
Laupifrlius , patri fhccederet- fed efr hunc
ty rannus quidam, Chiambuteus, tumultu
ex cit ato, interemit, $ potentia fu a Regnum
totis iam vnum (J quadraginta annis, dif-
frdqs laceratum , mprifrinam concordiam

rtdu-

II

1*5 DE REGNO CHlNA

r eduxit, impanscp filus annis viginti quin -
quefuccefforem habuitflium Fonteum,qut
feptendccim principatus expleuit annos .
Eum , ordine, per centum fiptuaginta fex
annos, quindecim exceperut Reges • quorum
'ultimum, Soleum , Tyrannus quidam Co-
tem regia eiecit. Quinque exinde a Coteo
prognati ,fexaginta duobus annis, china-
rum principes fuerunt , Pojlremo, Otane d
Diane quodam occifo , Dian & quatuor po -
Jieri ex eius familia Reges per annos fex &
qnquaginta dominatu funt pofiti, quartus a.
Timo quodam tn exilium pulfus efl. Timus
quinque fuifanguinis, vno & triginta an-
nis, Reges numerat. Contra quintum tu-
multuatus est T%uis , quem tres fuajlirpis
fecuti Reges , feptem & triginta annos exe-
gerunt.; poflremus a, Tonone pulfus esl-,cuius
pofteri praclare Rempublicam adminijlra-
nere,ideotJ diu funt dominati. Nam vigin-
ti tres ex eo genere Principes , continua fue-
cejione , ducentis nonaginta quatuor an-
nis Chinam pojfederunt Vltimus eorum ,
Tfimon vocatus, quandam religioni di-

HISTOR. LIB. III. «7

tatam feminam , forma pr afi ant em , no-
mine Baufam , e folitario ipjbrum ritus
conuenticulo abductam ( ea prius , a Re -
gis patre in matrimonio habita fuerat )
coniugali le5lo esi dignatus > Jed mulier ,
cum clanculum eum interficiendum cu-
rajfet , annis vno & quadraginta , occu-
patum regnum gubernauit : Vit a er at (vt
hiftoria docet J perquam impudica , cun-
ffiistjp optimatibus corporis fui copiam fa-
ciebat, neque his flagitijs exfatiata,ad ex-
plendam libidinem , obfcurifiima fortis
ignobili cuidam, vt marito , nupfit : fuper
hac, prioris mariti filios, quofcunque adi -
pifcl poterat , e medio tollebat , vt nepo-
\ tum fuorum aliquem ad regnum euehe-
ret. Hac cum fentiret populus , pertoe -

Jus praterea, fcelerate viuentem reginam ,
quendam prioris mariti Jpurium , nomi-
ne Tt lutgonem , euocatum , vno confen-
fu Regem creauit. Is nouercam , atro-
ci, quam meruerat , poena adfecit.
Taut^one intra centum viginti annos,

feptem

,a8 DEREGNO GHINA

feptem defenderunt reges , quorum viti-,
mus, Couc hiamus, Diano cuidam, vi coa »
cius, potefiatecejsit. E Di ani genere bini
duodeuiginti tantum annis Chinis prxce-
per e. ^Alterum enim Outon quidam poten-
tatu deiecit: Outonis pofteri tres, quindecim .
annis imperarunt-fertius ab Oufimo digni-
tate exutus est 5 cui, & binis, ex eius genere,
fequetibus Regibus per annos nouem, men-
fes tres, Chinarum ciuitas paruit. Tof>, in-
de , cum filio qua tuor eam annis occupauit,
qui cum Anchio quodam pralio dimicans y
fuperatus fuit ; neque tamen Anchius, cum
duobus, pojleafea profapu Regibus, vitra
decem annos , parta dominatione est Uta-
tus. Nam contra nepotem eius coortus qui-
dam e pojleritate , primi Chinarum Regis
Viteis, Zai\on dictus, competitorimortem
intulit. k_A Zaifme feptendecim Reges pro-,
gnati, pacifice publicum flatum moderati
funt. Cum Tepi horum poflremo, ingentia ^
magnus T ir tarorum Imperator bella gefiit ,
maximo cu exercitu Chinam inuafit, atque;
fubegit vniuerfam,qu£ totis inde nonagin-
ta tribus annis a nouem Scytharum regibus
vi

HISTOR.LIB.Iir. ia p

j vi retent A) Tyrannica, dira^feruitute pref-
fk fuit. Cum tandem nonus e Tartaris, Cbi-
\iarum dominus T^in^onius diSlus, priores
omneis crudelitatejuperaret , coiuere clan-
culum China, & Regem crearunt,Hombim
\quendam, virum illujlrem, veterum^ Re-
gum genere oriundum : Is, colkElis grandi-
bus topys, viriliter Tartaros adortus, vni-
iierfo eos regno eiecit , amifis tamen multis
| vtrinque hominum millibus , cum Tartari
intoleranda peruicacia, tyrannicum ijlud
fmperiu tueri frjlabilire conarentur.Duo-
decim ex Hombis progenie Reges deducun-
tur, e quibus, vndecim ducentis annis im-
perarunt. Duodecimus hodie Rex esl,Bono-
\gius nomine, fratris natu maioris morte ( is
enim equo excujjusperqt ) regnum adeptus,
j Annos natus ejje dicitur viginti duos ; cutf
1 notitia eius nulla dum habeatur , nihil ad-
| modum certi de ipfo adferri poteH,nifi quod
' rumor ett, eum fplendidifiime vejliri,afub-
ie is diligi, vxorem habere, filium, &Ju-
perjlitem matrem. Hombis Regis pofleri,
multum terrarum eripuere T trtaris , ab eo
tempore , quo e China eos exturbarunt , riefc
I ali-

x3o DE REGNO CHINA

aliter ab ipfis, quam muro, de quo diximus, .
difterminantur . Faxit pro fua clementia
Deus Opt. Max.vt populi hi facrofancium
ipfus cultum amplectantur , (fi, quod C bi-
narum quodam oraculo contineri dicitur ,
€os,fcilicet,a natione quadam procul ab illis
difiita, grandibus oculis, prolixis barbis, de-
motum atq? in ditionem redactum iri ( qui-
bus vtique notis, Chrijlianos def gnari cla-
rum e fi) veraci exitu comprobetur. Fopula-
reis tantis Regem fuum honoribus colunt ,
vt in omnibus prouinciarum primarijs vr- ,
bibus,in quibus non ipfemet Rex,fed prore-
ges , (fimagfiiratus degunt, Regis effigies de-r
piet a, in tabula inaurata, (fi pretiofo depen-
dente aurei panni periftromate velata, con- '
fpiciatur : eam fngulis diebus mane cum li - '
ter at i e nobilitate ( qui Loitij vocantur )
tum extera officia omnia, vtifas eft, vene-
rantur,perinde ac fi Rex coram adeffet: fin -
gulis prxterea diebus numinum cultui fol -
lennibus feufefiis ( qui fingulorum menji-
um interlunio celebrantur ) tabuU hx rete-
ct x, publico omnium confectui exponun- *
tur: Accurrunt oppidani, eum honor em

ima*

HIST0R.L1B.III. i $i

magini Principis habituri, quem ipffiad -
Jet, Principi, haberent, vt antt diximus. .
lex, dominum orbis, & filium coeli, fe de- .
lominat.

De Palatio & Aula Regis , &

quod nullus toto regno, praeter v-
num Regem a Chinis do-
minus agnofcatur.

CAP. II.

f~^Hinaram reges in hunc vfque diem, '
\^jplerunqt aut Taibini aut Suntia, Re-
namfuamhabuere. Vrbes ha in Paghia &
folamhia prouincijs fit a funt, &, vt fepim
ndicaui,Scjthis proxima, a queis hoftiliter
ili frequenter dijfinfire , vtibello forteex-
rto,tanq in locis opportunioribus, qereefr
tnt, comodius omnia, & facilius admini-
strarent,aut fortafse, ep horu tracluuaeris,
egionis fteperies, fdubritate caler os ante-
ret, frfijruguet, atcg reliqua annona boni-
"at efuperaret,vt ex vocabulo, Suntia,re£ie

j32 DEREGNOCHINA

jpatio integri Diei , eques expeditus , pleno
paffh deueniat,pr teter fuburbia, qua & ipfa
Junt amplifiima.^Alia permulta china re -
cenfent, de huius vrbis amplitudine & opi-
bus, tanto narrantium confenfu,vt eorum
expofitiones nihil a vero alienum habere
videantur. 7*{on ciuibus tantum, fe d etiam
aulicis vjque adeo frequens est, vtfinecefti-
tas cogat, ducenta armatorum millia in ca-
pumproducere poffe,dicatur, mediam par-
tem equites. In vrbis introitu, adortum >
amplifiimum fiperbijlimumq^ exfurgit pa-
latium, in quo maiorem anni partem degit
Rex: Sed prater hoc, alia duo palatia vifun-
tur,vnum in vmbilico, ait erum in alia vr-
bis regione extrucium, quorum prius , tam
grande, tam amplum, tam & pulchritudi-
ne, & raritate, admirandis rebus e It refer-
tum,vt vela properante, minus quatriduo
pralufirari nequeat. Septem cingitur ingen-
tibus muris, quorum finguli, tanto inuicem
interuallo dtfiant,vt vacua inter vtrofqut
area militum decem millibus , ( qua cohors
pr at oria regis e ft ) commodam /latione pr a-
beat. Ccenationes habet fexaginta nouem
ope-

/

HISTOR. LIB. III. i zt

fere , magnificentia , arte admirabile s
in quibus multa (pellantur mulieres , qua
iobilwm puerorum & purpuratorum loco
legi minfirant ) alias praterex quatuor,
Uendorefy ftruclura incomp arabili, audi-
ndis Regum fpPrincipum exterorum le-
gationibus defiinatas, aut Chmarum pro-
er ibus, fi Rex f orte ordinum Regni conuen-
um agat, quod tame perraro fieri filet-, vix
vnquamenim extra palatium conjpicitur,
'mb ne a domejlicis quidem , nfi inter dum
Per vitreum aliquod (peculare. Prima qua-
'■uor «cenationum, e metallo infignibus fcul-
^turis elaborato, exflrulia ; fecunda,lacu-
taribus caelatis, tornocjp fallis, pauimento
ingentis precij, vi-
auro, eximij operis
’ncauftici,exadficata est: quarta magnifi-
centia inaflimabili eat er as omnes Juper at:
piidens potentia opulentia tfe magni huius
Monarcha argumentum: ideoque thefau-
fus Regis appellatur. In ea preciofifima re-
galis fella eburnea cernitur, aliaq^ complura
irnamenta prafiantfiima. Ti ita ccenatio e
Pyropis confer ulla est, afisfe gemmis adeo
I 3 nobi-

irgenteis laminis fer at o,
'enda ; tertia e puro pute

134 DE RE^NO CHINA

nobilibus, vt obfcurifiima etiam nocte vni-
uerfa colluceat at (fe refilendeat, perinde ac fi
accenfis facibus illuflr aretur. Muri itide e
'varij generis magnarumdp 'virium precio -
ftfiimis lapidibus, infigni artificio ftructi at-
que elaborati fiunt : vt rem omnem in pauca
conferam , tanta esi huius adfui dignitas ,
vt fuperbius aut magnificentius vniuerfi
China nullum fufiuciat, cum, quicquid toto,
regno fi lendi dum, quicquid ornatum repe-
riri potesl , eo collatum atque congeflum efi
fe videatur. Dixi aut, carnationes has, audi-
endis legationibus effe defiinatas : Aut in
prima igitur audiuntur, aut in fecunda, aut
in magnificentioribus, pro regum velpopu
lorum legatos mittentium conditione, ita ,
vt tenuioris alicuiusRrincipis oratorib. pri-
ma,mediocris, fecunda,altisif deinceps alia ,
excipiendis tribuantur : In hoc palatio Rex >
omnibus, quacumpvlla cuiusquafagacitate
his in terris victui humano, cultuif fernu
entia,excogitari poffunt,tam ad volup tat e,
q ad necefiitate, vna cum Regina coiuge in-
flruclifiimus, commoratur, rari fime f aut
nunq potius eo egreditur , quod fieri aiunt

anti -

HISTOR. LIB. III. i3y

antiqua quadam, atque a maioribus fer
manus quafi tradita confiietudine , qu&
non minus religiose, atque legitima in re-
gnofuccefiio, obferuetur, non filum, vtau-
toritas Regibus dignitas que fiua confiet ,
fed etiam quia metuunt , ne proditione ali-
qua, aut conjpiratione in •vita veniant difi
crimen, vti fkpius factu esi, (fi hac quibufi
dam regibus cauffa fuit , cur toto imperii
tempore in publico nunquam conficeren-
tur,frater quam eo die, quo, fufcepto diade-
mate, inauguratijunt, fi eo, quofillenne a
gentibus fua potefiati fiubieclis, iufiurandu
exegerunt, fihfauis aut it a, vt dixi,inclufi
delitefiant, perpetito tamen dece millia pr ci-
tor ianorum pro falute Regis excubant, regi-
um corpus atcfe palatium, noctu fi inter diu
cufiodiunt , frater ingent e numerum eoru ,
qui cauadia, fcalas, porticus, aliacp aula loca
pafiim occupat. Sunt pr at er ea illic multa po-
mifera viridaria, fepta, nemoraf venatio-
ni multiplicium omnis generis ferarum di-
cata, ingentia viuaria,pifcibus plenifiima.
fituid multis ? fi quid vfquam delellatio-
nis, aut amcenifiima huiufinodi foffiefiio-
nes , aut copiofifiima pifcinx adf erunt,
1 4. id

l\6 DE REGNO CHINA

id vero hic omnibus numeris abfolutifitmu
reperiri , affirmare aufim. Vniuerfo in re-
gno, nullus vjpiam locorum , qui territori-
um aliquod, aut ditionem pofideat, domi-
nus agnofiitur : patriam tantum haredita-
tem quifque adit , & mobilium rerum do-
minium habet , (fi (i quid pr at er ea a rege in -
t er dum pramij (fi remunerationis ergo, be-
ne de Republica meriti , vt prouinciarum
Rectores, autalij, alia de caufa dono accipi-
unt , eo fiuuntur: omne tamen id a morte
donat arij ad Principem redit ( vt Tureis
etiam mos est ) qui, fi libeat, reddit defuncti
liber is, clementia potius, quam iure.Sed hac
eo magis fieri videntur , vt confufiones o-
mnes, quantum fieri potelt , tollantur, (fi
peruerfis multorum moribus , (fi confilqs,
qua a potentioribus forte ditioribus regu-
gulis iniri atque agitaripoffint, obuiamea -
tur, quam auaritia, aut alia r at tone, fui-
tnunerapublicagerunt , fiue Proreges , fiue
prxfides, fiue militum duces, fiue cuiuscun-
que conditionisfint, ea a Rege, ftipendia ac-
cipiunt, quibus, officio funtti, facilius dite -
fiant ,qmm depauperentur. Rex, praterfe-
ipfimt

HISTOR. LIB. III. 137

I ipfim , nullum dium, vniuerfio in Regno,
dominum toler at , ne quis falicet aduerfm
fiefi tumultus aut fieditio excitetur , qiton-
\ adnwdum plerifque juperiorum Regum ac-
cidijfe, priori capite meminimus.

De numero beneficiarioru*

clienuu,auttriburariorum, Regiasq*
ditioni fubie&orum,m fingulis
quindecim prouincijs*

CAP. IIL

CVm hucufcp tam de harum terrarum
amplitudine , quam de innumerabili
incolarum multitudine, complura tradide-
rimus,iam eo credibiliora erunt, qua detri -
| butar iorum fingulis in prouincqs numero,
adferemm, e codicibus rationarqs comen -
j tanjsq, Regqs, e quorum formula, quafiores
ararij, tributa exigunt , excerpta , non ad-
; numeratis etiamimmunibus , quorum in -
! gens multitudo, 'vt (unt, Loitij, qui vocan-
1 tur, omnes : minifieria magifiratuum,fiane
quamplurima,terrefiris denique nandis
exercitus vniuerfus.

I S

In

ij3 DE REGNO CHINA

Jn Paghia prouincia, tributariorum Re-
gis numerantur, vicies fepties centena aua-
tuor millia hominum.

Jn Cantone,tricies fexies centena millia.

Jn Fochiene, vicies quater centena; fepte
millia.

JnOlamia, vicies bis centena, quadra-
ginta quatuor millia.

In Sinfaia: tricies ter centena, octoginta
millia.

JnSifmmia, vicies centena, quinqua-
ginta millia.

Jn Tolanchia , fede regis , & prouincia-
rum maxima , fexagies centena nonaginta
millia.

In Canfaia , tricies quinquies centena ,
quinque millia.

Jn Ochiamia, tricies oclies centena millia.

Jn Auchicone, vicies octies cetena millia.

Jn Honane, duodecies centena millia.

In Sciant one, vndeuigefies centena, qua-
draginta quatuor millia.

Jn Chicbiene, vicies centena, triginta
quatuor millia.

Jn Chiecheama , vicies bis centena, qua-
draginta quatuor millia. Jn

HISTOR. LIB III: W

Jn SuJuania,Prouinciarum minima, de*

\ tiesfexies centena, feptuaginta duo millia.

Ex hac enumeratione ingentem vtique
i tributariorum effe numerum, fatis apparet ,
& quod multis biforia noftra locis , de re-
i gionum harum magnitudine pradicatur,
verum efficitur. Vt igitur China, omnium
totius orbis , quorum memoria exftat, re*
gnorum,amplifimum di, it a faxit clemen -
tif imus Dens, vtifacrofanclo ipfrns cultus
lumine illuftrata , e Cacodamonis tyranni*
de eripiatur.

De vedtigalibus * quse ad di-
[ , gnitatis aulaeque autorita-
. tem tuendam Regi
penduntur.

CAP. IV.

QVantumuis regnum hoc adeoamplu,
adeo opulentum fit : onera tamen tri-
butorum, vecligaliumtfleuiora,& tolera-
biliora longe funt,cpuam vfqua alibi locor u,
fiue apud ChrijHanos , fiue Tureos, fiue cu*
iuscuntfe nominis gentem , nobis cognitam a

Ma-

i4o DE REGNO CHINA

c JMaximum, quod pendunt, tributum esi ,
quod afinguiis patnbmfamihas duo Maefi
( duo Hijfanici nummi Reales,velnof rates
quatuor bacij ) fingulis annis exiguntur :
quapenfitatione , quicquidopum (upereft,
Jiue h&redit at e,fiue alias adquifitarum,im -
mune totum po fident & quo cunque lubet
modo admimjlratypojleriscp, nemine quid-
quam interpellante, relinquunt . ^At, licet
ener a vfque adeo fint tenuia • Loitij, quoru,
ingens numerus , Magif ratus, eorum mi*
nijlri, belli duces, omnes dp, militum copia
immunesfnt: nihilominm tamen is Regni
fatus, ea frequentia e fi, ut , quod tributo-

inJumitur,quod vectigaliorum e mercimo -
nijs,port orijs,alijs<fe cenfibusin fifcum redi-
gitur, ea efficiat fumma, quae Regij fer inij
rationariis exfcnpta hic adnotabitur. Su-
pra militum flipendia , impenfam in prafi-
dia vrbiumjlimitum<fe,in ftruffuram item
atque conferuationem moenium , fatlam,
impendia etiam , terra marnf mjlructifi-
mam in clajfem & exercitibn ejfufa, fu-
pra denique, magifratmm , cumscunqut

HISTOR. LIB. III. 141

generis, & publicorum minifleriorum fala -
j ria , qua omnia de enumeratione nojlra ni-
hil detrahunt , K_Auri obryQ ,feptendecim
aut ei) plus , ad viginti vfife duo fliquarum
pondo , annuo reditu inarariumredigun-
tur, vi cum vulgo loquar, Tdes(quorum v-
nus decem nummos reales , fiue viginti ba -
cios noftrates, aut viginti quatuor Mara-
uedinos Cafellanos efficit ) bis & quadra-
gies centena, quinquaginta fex millia', ar-
genti excocti , tricies femel centena, quin-
quaginta millia, ducenti nouendecim, ad-
dita penjitatione exacta e margaritis , qua
magno quidem numero fedrotunditate pa-
I rumconjpicua, apud Chinasreperiutur, &
torum, quos dixi,numorum, efficiunt vici -
es fexies centena triginta millia : vectigal
vero gemmarum, qua pluribus locis toto re-
gno effodiuntur, quater decies centena , fe-
ptuaginta millia : CMofchi effitccini orien*
talis, Jeuambra, decies centena, triginta
quinque millia • Vaforum, quaPorcellana
vocantur, nonaginta milliaimultos infuper
patrimonii fili fundos, popularibus Rex elo-
cat, tenui frugum impofita penfione. fluo-
rum.

f42 de regno china

rtwi redituum numerus est , qui fequitur :
Orji^a comunis, qua tum cbina , tum fini-
timarum gentium plaraq^ viuunt , Regi
penduntur , Hanegarum ( vt vocant ) cen-
tenafexagint a millia, & triginta dux -.hor-
dei, ducenties, nonagies ter centena, nona-
ginta vnum millia, octingenta nonaginta
dua:tritici( quod abHifianico nihil differt ) •
trecenties tricies, femel centena viginti mil-
lia,ducenta: falis( quod e falims regijs infi-
gniter vberibtts,prouenit ) ducenties quin-
quagies ter centena , quadraginta millia ,
quadringenta: frumenti Indici( quod Mai-
tfnim dicitur ) ducenties bis centena, quin-
quaginta millia-.milij , ducenties qiladragies
centena millia : Ramei, centies quadragies
bis centena millia, aliorum cuiuscuncpgene -
r is leguminum & frugum, quadringenties
bis centena millia. Annuatim pr ater ea cen-
frbus regijs adferibuntur, telarum fer ici, du-
cent a, nonaginta quinque milii a, quarum
fingula in longitudine Varas habent qua-
tuordecim,fiue vlnas circiter nouem: feriet
inelaborati pondo quinquies centena qua -

dragenamillta-.gofiypj conglobati, trecenta

millia:

HISTOR. LIB. IIL 14*

millia: tapetum varijs coloribus int extorti,
j octies centena millia , quadringenta : tela-
rum e frico inelaborato, qua Chimante illic
avocantur ( quarum qualibet est pondo du- -j
sentarum unciarum ,Jiue dimidiata arro- j,krarQ
ha ) trecenta millia fexcenta octogintafra- ginti quin
gulorum xylinorum ( vinis circiter nouem
j tnfingula computatis ) fexcenta fxaginta i^et \i>
\otto millia, octingenta fxaginta: reliqua br*,vncij»
tela gofypina , qua Chimante dicitur, tre-iti<Liim*
\centa quatuor millia , fexcenta quadra-
ginta fex . Hi omnes reditus in palati/

aulacp regia apparatus jumptusque con-
uertuntur , qui magnifcentifimi atque
maximi fiunt: adeo vt china, qui in Phi-
lippinas infulas veniunt , aliud pene ni-
hil, quam illos, in ore habeant : & fane
ditiis ita inter fi confentiunt , vt fides illis
deneganda minime videatur.

Decopijs, tam peditu, quam

equitum in fingulisprouincijs»

CAPVT V.

QVeadmodu magnp hicMonarcha,inge
ti cufiuer itate &cura in id incubit, vt

fum-

,44 DE REGNO CHINA

fiumma cum equitatis & iufiitia obferuan-
t ia, per vniuerfum regnumfingulis ius red-
datur : ita, & multo etiam magis rei bellica
pquam ftudiofus est, fi forte a 'vicinis Prin-
cipibus, aut vndecunque alias , fiubita vis
ingruat, a Tartaris prafertim, antiquis ho-
fiibus, quibus tamen nofiro tempore adeo
formidabilis est, vt amicitiam ipfius magni
faciant , ccrtaqs etiam conditione eum pro
domino agnoficant , licet nullum longo iam
tempore, quod in ore hominum atque in fer-
monefit, bellu cumillis gefferitfed , nihilo-
minus in omnem euentum & occafionem
paratus fimper & armatus eff, perinde, ac
fi complures potentifiimosc^ hojtes metuere
aut oppugnare cogeretur, vt expofitio appa-
ratuum , copiarum 'fi militarium pofiea do-
cebit. Singulis in prouinciis prffidem , &
concilium militare , Ducem exercitus, ali-
osminores bello prafettos Rex habet , pe-
nes quos populum ad arma conuocandt , &
cogendarum terra marif copiarum, qua-
cunque opus fuerit , potefias est. Cuiusque
vrbis cufiodu, duftores certi, cum militum
topiis, prnpofiti fiunt: quinoffu (fiintertlitc

mili -

HISTOR.LIB. III. i4?

militares vrbicasq,. excubias agunt , aque,
\.cfi 'hoftcs portis imminerent, magno ordi-
nis, fr difciplina militaris obferuanda ftu-
\dio , qua hcr cule omnes alias terreni orbis
nationes ( in genere loquor , ex traditione
Uifanorum militum, qui in bis terris fue-
runt, & ea, qua dico, fape confpexere) inft-
Itii fortitudine roborei ^ antecedunt. Conti-
nuis, vt dixi , fmgularum vrbium portas
vigilqs, obferuant, nemine, nifi magif ra-
tus de. fcripto mandarmt ,aut emijjo aut in -
tromijjb. eludunt aperiunt q? eas iujfit &
pracepto ducum , egui huiufee rei caufia fin-
guhs diebus tabulam gypfo obdublam, ma-
\nu fua fubfcriptam ad ipfos ‘mittunt : potif-
fima illic duitatis virium pars, arma, tor-
\menta , tela, ad manum parata funt omnia.
Singulis portis adiunctum est armamenta-
rium, in quo ingens hominum multitudo
'fabricandis hniufnodi armamentis, conti*
i nent er diftinetur. Jguotiefcunque illas ve-
geri occludunt, craffam quandam chartam
\ commiJJuris adglutinant , eamprorex, aut
prafis annulo quem digito gef at, obfgnat,

\ aut ipfe, aut, cui id negotii commiferit, quif
, K piam

*46 DE REGNO CHINA

fiam, maxima apudipfum fidei : crafiiM
haud aperiuntur ,nifi explorato figillo, certo
prius conJHterit , immutatum id ejfe} atque
ilUfium: fi cui tempefiiuius forte iter incide-
nty 'iseamobremy antecedenti ve fier e y in
fiuburbio pernoctat y cum ante exortum fi-
lem porta minime pateant » o drees ahdue
munitionum genera nulla habent ,fid agge-
res tantum ingentesy (fi muros y quos per no-
ctem militari cufiodia firuant , vigilibus
ad ternas quas que horas y muicem mutatis >
vt (fi apud nos fieri fiolet : ipfi porro magi-
fi ratus identidem vigilias circumeunt yeas-
que vti & aggeres y intus (fi extra, magna
militum turba comit ante y diligenter per lu-
Jlrant. Exercituum duces ex ea quifquey vt
plunmumy regione oriundas est > cuicitfio -
dienda est prafechtSyquod amor patria y vel
ad vitam pro ea effundendamy incitaturus
effe ipfium videatur . Tuemini vllo cum telo>
aut armorum quocunque genere ejfe licet >
ne domi quidem y aut terra vel nauigio iter
facienti, praterqmihtibus, qui a rege fhpen -
dia accipiunt. Frater hac prouinciarum fin-
gularumprafidiay ingens equitum (fi pedi-
tum

HISfOR. LIB. III. 147

'tum numerus, aut Taibmi aut Suntia (m
\queis legitima Principis fides ) finitimis f
in vrbibusfa rege alitur , vt quemcunq^ad
\cafumfopusft, adciri prafloq.efiepofinU
Militum duo gener a fiunt , vnum (CFM
C binarum lingua, appellatum) eorum > qui
ex vrbe aut regione , quam tuentur, origi-
nem ducunt: illi ture hareditario fibiinui -
j* em in eo munere fucedunt : fin bures nul-
\ ius fit, a rege alius fuffcitur : jguifip horum
j nomen fuum, pinna muri, cui contra hofi es
patria defendendo esiprapofitus, infcnbere
| cogitur . alterum genus esi, extraneorum
( PON ab indigenis vocitatum )bi excubi-
as,aliaqfoUta bello munia obeunt, atqs an-
nuatim aut menflrudtim mutantur : mili-
I tatumeunt , quoties id ab ipfis opera exigi-
tur: fingulis mille , Chiliarchus , centum >
Hecatontarchus feu Centurio,cum fuo quifi
'■ que vexillifer o,prafiunt, qui imperat ori pa-
! rent.Efignis kaqi & duci oribus, quam gr a-
I dis exercitus fit , collectu facile est. Cuiuis
1 horu maior u minorumcp ducum, fiium j>pe
moenia domicilium , fiua defendendi muri
pars,nomimtim est afiigmta, vbi ad finem

i48 DEREGNO CHINA

'vfque belli ille permanet. Singulis menfibus
ficmel,etiam pacis tempore, duces miiit em in
campum educunt, ad tympanorum pulfum,
ordines feruare, gradu militari decurrere,
remifiius incedere, hoftem incurfare, ceden-
do ludificari, 'varij generis arma ,fclopet a,
lanceas, parmas, bipenes,clauas, enfes quofi-
dam forma dimidiata luna incfiruos, ficos,
pugiones, tr aci are docent. Equites ha/lis v-
tuntur, ephippio dependentibus, interdum
duobus fimul gladfi pugnant , folerter ad-
modum atque animosi ; cum imprefiionem
inhofies faciunt , multos circum fe habent
minifiros pedites bene armatos , qui quan-
tumpoffunt, diligenter fuam ftationemtue-
ri conantur. Tarn equites quam pedit es, bel-
licarum artium perquam periti , quamuis
hofiem alacriter inundant, aut irruentem
fiufiineant , cuarijs tamen infuper fir at age-
matibus, machinis <L igniuomis , ciimterre-
Jlribus,tum naualibus in pr aliis fclopis it e,
breuibus & amplis , quos globulis denticu-
latis multo cp puluere onerant , infigni fiape
clade hofies afficiunt. Equitum etiam^ qui-
dam fagittarij fiunt , quidam, laceis , &

duo -

HISTOR.LlB.ilI. i'#

iuohm fimul enfibus decertant , quidam
(clopettarij funt. fiant genere equos

non regunt, quam filo quodam ferreo, ori
jn fertofed incommode admodi 4m.- fiuan-
do equos fifiere volunt , alterum retinacu-
lum retro attrahunt , voce adhortantur ,
anteriores pedes cadunt , atque adeo neque
fella, neque equi magni funt precii , neque
gens rei equefiris admodum esi perita . In-
getempraterea multarum nauium clajjem,
fuis cum ducibus & prafeclis Rex habet .
Tam terrefiribm quam naualibus copiis o-
pima a Regefiipendia pfxbentur , qui ante
alios eximium bellicavirtutis fpecimen edi-
\ derint, maximo in honore habiti, occafione
dat a, magnificis gramiis affit 'ciuntur . Capti-
ui neque occiduntur , neq^ aliud quidquam
redeptionis nomine ab ipfis exigitur , quam
quod alicubi, ad fines Regni, procul a patria
difiitos, militare coguntur, tifidem acceptis
fiipendiis , qua exteris militibus a rege nu-
merantur. Vefiibujs etiam a cateris chinis
nihil differunt, vno excepto, quo a reliquis
internofeuntur , pileo rubro : eo vna cum a-
liis , qui ob facinus aliquod tuendisfinious
K i impo *

1 50 DE REGNO CHlNA

imponuntur, capita operiunt , atque in faci-
nor ofos Jane frequens hac animaduerfio esi.
•unde hac frent entia pronunciand.ee formu-
la:fontem ad rubrum pileum, aut galerum^
condemnatum efje.

De militaribus equitum &

peditam copiis, in fingulis pro
uincijs Regni Chi-

nsrum*

CAP. VI.

CVm priori capite ( in quo generarim de
regno Chinarumfumloquutus ) ojle-
derim , quanta folltcitudine, utroque tem-
pore > belti g? pacis y China duitatem fuam
tueantur y & quomodo r em militar em ad-
mmijlr entmunc iam fpeciarim (ingularum
prouinciarum copia: militares enumerandA
Jiint : Vnde amplitudo regni > fatis, opinor ^
int e Uri etur.Jpuglibet primaria urbs ,fe na-
tum habet militarem, cum prafidey delcclos
e utris 7 in Cajlris dtp inter bellicos tumul-
tus educatis , & quorum uirtus militia
cognita • his tuenda prouincix cura in-
cumbit: Duci ores militum appellant ur,fub

fi

HISTOR. LIB. III. rfe

% profectos habent complureis,alijsqs omni-
bus, ad bellica munia rite obeunda necejja -
rqs, fiunt perinfirucli, & quo cunque respo-
(hdantfine,mora abeunt., Rufiores Regij,
vechgalmmq, prafdli in mandatis habet,
"fut illis, quicquid pofiularint abfig, tergiuer-
\fatione aut jcrafiinatione vlla, ftatimfiup
pe ditent, Igumerus militu m fmgulis pro -
uincijs,tucum P. Mar tinus Herrada, eimcfe
comites, anno virgineipartusM.D. LXXV.
in china ejfieht, qua tiim temporis, pace vn-
difc a finitimis parra, nullis exagitabatur
\ bellis, hic fiuit.

In Paghia prouincia, legitima fide Regis,
l erant-^peditu, vicies fimel centena, qnqua-
ginta millia : equitum , quadraginta millia.

I In Cantonepeditumjsentumefi viginti

millia,equitum,quadragintamillia.

In Fochienepeditum, quinquaginta ocio
millia nongenti: equitum, viginti duo mit-
lia,quadringenti.

In O lamia ; peditu, fexaginta fex millia:
equitum, viginti quinq, millia, quingenti.

In Sin(atapeditu,oFloginta mUlia-.trece-
ti,eqtcs ppauci, aut nulli potius, qa regio esi
ajpera fi montofa. K 4 In

ijj DE REGNO CHINA

In Ochiamia ; peditum , centum fi vi-
ginti millia, fexcenti ; equites nidh ,c an dem,
quam prius dixi, oh cauffam.

In Sijuamia-, peditum, o cioginta fex mil-
lia; equitum,triginta quatuor millia, quin-
genti.

In Tolanchia, Tartaris finitima, quibus
China nihil fidunt, vt diximus peditum,
vicies octies centena ocio millia : equitum
ducent a nonaginta millia. Hi omnium to-
tius regni equitii fiunt bellicofifiimi fi pra-
Jlantifiimi, fi in ipfts adeo cafiris atque mi-
litia nati (fi educati , fuperioribusj, tempo •
ribus , fispe cum Tartaris confixerunt , fi
manus confer uer e.

In Canftia-, peditum, quinquaginta mil -
' lia : equitum,viginti millia, ducenti, quin *
quaginta.

InAuchicone ( in qua ii, quos modo no-
minaui, religiofisinfiitutis dicati vir i fue-
re) peditum, octoginta fex mi Ilia, equitum,
quadraginta odio millia.

In Honane-, peditum, quadraginta qua-
tuor millia: equitum, quatuor dccim milita,
quingenti.

In

HISTOR. LIB. III.' m

In Sciant one ; peditum , quinquaginta

i duo millia-yequitum, octodecim milii a, non

''genti.

in Chichiene-, peditum, quadraginta o-
' clo millia , fexcenti: equitum, quindecim
millia, trecenti.

! Jn Chichieama ; peditim, triginta qua -

tuor millia: equitum, tredecim millia.

! in Sufeuania,prouinciarum minima ; pe-
! ditum, quadraginta millia : equitum > fex
| millia.

Cuilibet prouincia fum hic, quem rea-
i tauimus, e vetere Regni formula, militum
numerus praefinitus eit : quod fachi neuti-
quam esi difficile , cum regia fiipendia certa
fint, atque ad diem numerentur:^ quifque
militum in patria , penatibus fi fuis degat :
bonis etiam rebus fi fuis omnibus, vt libue-
rit,• vtaturff uatur, etf inter dum ipji eo ab-
I eundum fit , quo dux , necefiitasq \ ire iufie-
rint. Summa itaque militum, in cmnibiu
j prouincijs , quarum fnguU ob magnitudi-
nem, Regna merito dicerentur, ex hoc cal-
\ culo conficit : peditum ; quinquagies ocius
eentena, quadraginta fex millia, quingen-

K s tos:

>

ij4 DE REGNO CHINA

tos: equitum*, nomes centena, quadraginta,
ocio millia, 7 trecentos, quinquaginta . Equi
plerunq^ exigui, fed laborum tolerat es funt -
K^diunt tamen interius, atfo in mediterra-
neisregni, maior es, rnelioresfp referiri . Non
dico hic , quomodo benigniftimo numinis
auxilio , tanta gentis huius potentia immi-
nui aut euertipojjet, qmd certi abftp ingen-
ti labore, atque fingitlan wduftria,jieri ne-
queat : neque enim ad hijloriam nojlram
hoc. & ego ea de re, cum eo, cum quo debui,
accurate fatis egi .

De lege feu ftatuto Chinaru,

quo, extra Regni fut fines bellum ge-
rere,ex eo alio feconferre,& exteros*
abfquecofcnfu Regis in id admit-
tere prohibentur.

CAPVT VII.

QVamnis e multis conflitutionibus &
confuetudinibus chinarum, infignis
eorum ingenijy uidicijij. dexteritas & foler-
tia, atque praclara regendi flatus publici

ra-

HISTOR. L1B III. Tjf

! ratio, fat is animaducrtatur, td tamen mea
opinione, magis etiam exeo confirmabitur,
quod hoc capite referamdn quo fani Gracis,

\ Carthaginenfbus , Romanis denique ipjts,
tametfe recenti & vetufl a liter arum me-
moria tantopere commendatis, longe ante-
I ferendi videntur . JS(am fiquos nominaui ,
populi, p atria, fiarumq^ duitatum cur a fi-
| pofita, alienis imperijs, dum inhiarent, Jua
\ ipf amiferunt. China vero aliorum pericti -
I lofaPlifapientes, experientia docente agno-
fcebant, fi patrio regno peregrinas ditioni
| fua fiubietturi gentes, difiederent, no ingen-
ti filum hominum multitudine, opibus
infinitis, fbi ad eam rem opus fore, fed et-
iam f ne ingenti fuo labore, fummafo follici-
I tudine, quos potefatifua fubiecifent popu-
los, in officio minime retentum iri, perpe-
tuo, infuper, occupata amittendi, cruciante
I metu : Pr at er ea dum ipf foris aliena ap-
petendo , fimptus faci os re farcire cona-
| rentur: interim domi Scythis , aut aliis
finitimis Regibus , prada fi futuros. In a -
! nimtim etiam inducebant ; fifi regnum
pofidere , quibujuis aliis totius orbis

'ii

Ii

iStf DE REGNO CHINA

regionibus prafi antius , non ob immmfts
modo diuitim ( quod auro, argento ,mar ga-
ntis, gemis infigniter adfluat ) fed cum pri-
mis etiam ob fummam fertilitatem • tnde
effici, vt , cum aha gentes multis iri rebus
ip forum ope atque opibus indigeant, fbi ta-
men earum auxiltjs aut coprjs, nullam ad
rem fit vfus, quod omnibus ad vitium cul-
tum j, necejfartjs, ipfimet,fupra, quam dici
po fit, abundent. Constent u itaque indicio,
& commatis omnibus, qui prommqspra
Rege pr afidebant , atysdp regni primatibus ,
deliberarunt , quo nam paci e huic malo co -
modi fime ohuiam irent . CMitltis autem
vitro citro f , magna cum ftgacitate & pru-
dentia, agitatis confilijs , au diti sf omni-
um (f fmgulornm fententijs, repcrernnte
Repub lic a maxime futurii, vti exterarum,
quas occupaffint , regionum imperium pia-
ne abdicar et, faostfe extra fines bellum pott-
hac nullum gererent, e quo vtiqp in certa lu-
cri fr dubia fpe , certius fiepe damnum pro-
ueniret. fJuamobrem communi tlimcon-
fenftt dccreusrtmt: orandum Regem, copias,
quas in prafidijs hinc inde apud exteras

; Ze»~

HISTOR. LIB. III. 157

gentes bello faba Bos alebat , domum omneis
atque ad fi reuocar et, fi quidem eijua,com-
! munium rerum, totmscj populi fidius, opes,
jecur itus, tranquillitas, cordi ejfint. Rex
1 auditis ctuium fuorum pofiulatis , cum, re
\ conjiderata, aqua ea, (fi prudentia plena iu~

| dicaret, adfienfiks est, (fi continuo, graui co -
fiitutapoena, beneficiarys, cateris^fiubie-
| diis imperio fuo omnibus, quiiuntp in per e-
i grinis nationibus belligerabant, edixit, vti
j certum intra definitum^ tempus, omifiis
' huiujmodi bellis, in patria redirent . lis et -
i tam, qui peregrinis gentibus bello captis, fuo
nomine cum potefiate praerant , ea plane
abdicata, inde enefiigio dificederet, impera -
uit, exceptis folis ys, quijponte (fi 'Volunta-
rio pro domino ipfium agno (iere, (fi fiacra?

! mento teneri vellent , quod Lecchy, alycj
quidam populi faclitaruntipofiek legem tu-
lit, in hunc vfip diem imddatam, neu quis
ullum in coeptaret bellum , neu quo cunque
alio e regni finibus abiret , nifi aut ab ipfio,
aut a confiliarijs abeundi veniam obtinuifi-
Jetjmo,qui intra ipfius Chinarum principij
! limites , exvna prouincia in alteram iter

I5$ DE REGNO CHINA

facere, aut mercaturis faciendis rem quare*
re vellent, q, vadibus dat is, aut alias idonee
cauerent, intra certum tempus fefe domum
redituros, qui fecusfaxit, natali folo, com-
munis d patria libertate & priuilegiis o-
mmbtis prmaretur : dcmq,, ne quis,niji aut
ipfemet, aut magifiratus, portubus, limiti -
bm.j, regionum prapofiti , diferte idpermi-
fifjent , peregrinum quenquam in regnum
admitteret f anxit. fhumobrem cum con-
flitut iones ha tam arcte hactenus atque di-
ligenterfuerint obferuatsxnulU certior ple-
niortfhjiram terrarum peruefigatio injli-
tui potuit , vfque ad paucos abhinc annos.
Et his quidem, qua iam diximus, eo facilius
fides adhiberi poffe videtur, quoniam in hi-
ft oriarum apudipfos monumentis , potifii-
tniim in antiquis eorum itinerariis feu na-
uigationumveterumtabuhs exprefie repe-
ntur : Chinas nauigationib. fias clafiibmtfi
per lufirafje, ditioni fiiafubieciffe, atqr pofje-
dijje vniuerfum , inde ab regni fui limiti-
bus,terrarum tractum, ad extremos vfque
Indorum terminos, vfij, dum, eo, de quo di-
ximus,gentis placito, omni in exteros domi-
natione

HISTOR. LIB. III. tfp

piatione vitro abdicat a, domum fimt reuer -

li. In Phitippinis enim Infulis, quo Hifiano *
'rum colonia nuper esi deducta , multa fu-
perfimt de Chinis indicia atque monumen-
ta,(fim traclu Coromandelenfi,qua is vno
4atere,inare verfm, JS^arfinga Regni, propi
iBengalam fines attingit , locus est, Caftrum
\Cbinarurn appellatus, id enim ipfis extru -
Xijfe opinio est. Simile eorum mnemofynon
\in Regno Calechutknfi exftare dicitur:
\multas etenim ibi arbores , (fi plantas na-
fci aiunt, quas a Chinis illuc delatas atque
i feminat as ejje, cum earum regionum do-
minatum tenerent , incola referunt* Ne-
j que permulta etiam defiunt argumenta ,
qua chinas eadem firme at at e, xJMalaca y
Siana, Chiapaa , & finitimarum regio-
num, Iaponis quoque dominos fuifie atte-
ftentur, prafertim, cimi Iaponii, moribus
\r itibus cum Chinis pene cenueniant, (fi
quafdam etiam obferuent leges, quaru Chi-
nis vfisest. Sed tamen tam arci e decre-
tum hoc cuf odiri non filet, quin portu-
um fiationibus prafecli , largitionibus (fi
'donis corrupti mercatoribus interdum
clan-

0O DE REGNO CHINA

clanculum permittant, ytt e regno abeant,
atque apud exteros & in vicinis infulis ne-
go ttcntur. Qmmobrem multa quotannis
n.uits , preci ojifiimis onufl 4 mercibus , in
Ehilippinas infulas appellunt, (fi i<*m m
Hijfuuas etiam aliafi ad emporia, ingentis
lucri faciendi J}e , penetrant, cum antehac
per illos, nemini e regno difcedere liceret,
ntfi aut pradijs prxdibuscp cauijfet , intra
cmm facium fefie reuer furum. Eodem mo-
do, pamffolertia, peregrinis etiam negoti-
andi CAufli eas ierrM ingredi permittitur,
tumet fi limenarcha diligenter prius inqui-
runt, quibus le locis eb venerint, veniam tf
hactenus eis dent,vt ne in vr bibas hinc in-
de obambulet, nefiecretiora ipfiorum curiose
ficrutentur. Exemplar permifiionis huius
gypfiatx tabuU in fr ibunt, quam negotiat 0-
res de muigij prora adpendunt, ne vbijla-
tioni fiuccejferint , a militari cufiodia tor-
mentis opprefii demergantur, fied libere in-
gredkntes, negocia exerceant, vectigali ta-
men, (fi portor io, quod Regi debetur ,exfiolu-
to. Quolibet in portu,aduent ani ibat natu-
bus,Jcriba a prxfiecto defiig»atus,prxfit b esh

HISTOR. LIB. III.

\m ,

Is diem horamq, aduentm earum adnotat,
•vt & incola & exteri onuflis denuo rumi-
bus ad difiejjum fe expediant, eo, quo in por-
tum venerunt , ordine, qui modus , ardi a
tdeo objeruatione cuji oditur , 'uti, licet in-
terdum maiorum minorum nauium , ad
duo millia vno in portu fmt, omnes tamen,
tanta cum celeritate, tantoap [dentio expe-
diantur,ac fi njmca tantum nauis adfuijfit.
Hoc prxfedtorum confinfit, ijs,quas indica -
ui, rationibus, impetrato,fireti Lufitani, ex
India Cantonem negotiandi caufia, aliaq,
chinaru Regni loca badtenws petiere, quod
ex ip fis adeo C hin is cognitum est.

De {enatu Regio , quemqj is
bbferuet morem, quo fingu-
lis menfibus, quicquid to-
to Regno acciderit,
cognofcat.

CAP. IIX.

REx in vrhe Taihino ( in qua cum Au-
la degit ) [enatum habet duodecim vi-
L rum;

i6z DE REGNO CHINA

rum : hi delecti funt e toto regno , multis %
anteit diuerfis muneribus publicis funtti.
Et hac quidem fumma in Chinarum terris
dignitas , fummus honos ett , quo quis affi-
ciatur. Nulli enim ibi Reguli , nulli Duces,
nulli Mar chiones , nulli Comites, nulli deni-
que cuiufquam territorif domini funt, pra-
ter folum Regem, filium eius Principem.
Sed hi confilij regijfenatores, & prouincia-
rumProreges feu Proprafides , loco regulo-
rum,membra quafi regni funt, necp quam-
diu officijs fuis pr afuerint, minori habentur
in dignatione atque aut orit at e, quam apud
alias gentes, ijs, quosrecenfui, titulis infig-
neis. Viro ad regi 'j fenatoris dignitatem e He-
bendo, non multiplex folum rerum experi-
entia,fed etiam, luris, legum Regni, Phi-
tofophia,de natura, & de moribus, Ajlrolo-
gia, eius profer tim , qua futuris euentibus
inuefiigandis.occupata , Iudiciaria nuncu-
patur,exacla cognitio necejfaria eH,vtifci-
licet artis huius ope , futuros cafus eo citius
prauideat, & ad quacunq 'r omnibus in pro -
uimijs,euepta, quid e re videatur, in medi-
um mature cofulat. Prouincia enim a Regtj

HISTOR. LIB. III. N?s

'erutus antoritate omneis defendent. Duo-
decim viriifii , Curium fmm de more hu-
ment in atrio quodam Regy Palati/ , magni-
tfce ad id infiruSlo. In eotredecim fedtlta
runt , fix aurea, totidem argentea , omnia,
opere, fumptuifc eximia: tertiumdecimum ,
gr ipfum aureu, fed eat eris preciofius, quod
fulgentibus gemmis vndiquaque interpofi-
jf is elaboratum fit 5 in medio uterorum con-
{ifiitfub vmbella,fa£la e tela magni preci/,
in qua regia infignia acu pi6la vifiuntur ; ea,
funt, angues quidam, ex a ureis filis contex-
ti. Sella huic fenatus Prafies infidet,nifi Rex
ipfiin Curiam venerit , qui fi adfit ( quod
fari fime tamen fit ) tum prafies primam, in
ordine,ad regis dextram, auream fidem oc-
cupat ; in c at eris tam aureis quam argente-
is, reliqui adfeffires confident, temporis ha-
bita ratione, it a vt prafidi mortuo, qui pri-
or eat em inter confiliariosfuit adficitus, in
prafidatu fuccedat, huius /lationem is occu-
pet, qui proximum antea ab eo fiibfiellium
tenuerat ; ifii fiic cedit tertius , gr fic dein-
ceps. Tum vero eodem etiam modo, ad
fmifiram , argenteorum fidilium ordines

i*4 DEREGNO CHINA

* nuicem mutantur, ita , vt eorum, qui ar-
genteis felits infldent, Senator veterrimus,
a Uua in dextram, tranfeat, relictoq^argen-
teo , aureum extremum fiibfellium teneat,
cateri itidem mutua fefe fuccefione excipi-
unt. Quoties fenatorum quis moritur, fuc-
cedit ei, qui viuo jixime adflderat, eflfedi-
li defundit, nihil pramonitis neap Rege, nefc
prffide,infldet. Demum extrema in f edent
vacuam is locatur , qui prafldis (f udf fo-
rum votis f nator creatus fuerit ; magnae^
honefatis & integritatis cura, is deligitur,
quem omnium Juffragiis tantum ad hono-
rem aptif imum , eoq? dignif imum ejje con-
flit er it. Si deflgnatus f nator prouinciarum
alicui cum imperio praeit, ideocp ahfens ac-
cerfltur,flin vrbeelt, adregem adducitur.
Rex de hacfubleclione certior facitis, recens
creatum,vti libuerit, autadprobat, aut ho-
nore indignum pronuntiat , quod tamen
nunquam pene ferifolet. Dum vero ille re-
cens deflgnatus fenatorfollenni carimonta,
inmanmn Regiam iurat , quemadmodum
mores ipforum habent ; ius & iuflitiam, ex
legum , conjhtutionum, atqueflatutorum
Regni

HISTOR. LIB. III. 1 6$

legni prafiripto ,fummo ftudio fartam te-
lamfi cufioditurum,cum fuum cuique tri-
'uendoytum Proregibus feu Recf oribus pro-
vinciarum, caterisep magifiratibm nomi-
zandis: neqr vlla in repriuati amoris odiiue
'ationem habiturum , neque per fi, neque
~er alios , largitiones vllas aut dona capta-
urum^tliaq^huiufimoduinfiuper, nunquam
vili contra Regem inito confilio aut confi-
ctioni, aures pr abiturum, quocunque mo-
lo talequidrefeifiat, cotinub ad regem aut
'enatum omne relaturum, falutem Relpub.
ncolumitatem Principis modis viribus^
mnibus curaturum ejfe.. Prafiito iureiu-
*ando, in curiam adducfus in fedili vacuo,
id lauam , magna cum follennitate collo ca-
tur. Inde per dies aliquot fefialatitia jpe-
1 acula, tam a confiliariis ,. quam aciuibus
aulicis tota vrbe eduntur, taberna mer-
atorum atque opificum, omifiis negotiis, o-
feriscfe omnibus clauduntur. Si res aliqua
'inciderit, de qua cum Rege agendum fit, ne-
mo id facit, n fi filus Curiaprafis , aut fi is
morbo impediatur, e collegio fenatorum an-
tiquifiimus, qui proximus a Prafidefubfil-
L 3 lio

j 66 DE REGNO CHINA

lio aureo infederit. Ad Regem verba faclu •
rus, maximam partem, ingenua fubrmffus
eum alloquitur , oculos, interim ad terram
defixos, nequaquam attollit, quamuts vitra
duas fape horas negotium j?t rabatur. Pro -
reges, Recloresq?prouinciaru, cat er aq^ mi-
nor a officia,militu ite duci ores, ijfdcm mo-
ribus regem adfantur,fenatus fingulit me-
ftbus rejcifcit , quicquid vniuerfoin regno-
maioris momenti acciderit :im'o de omnibus
potius, qu&cuntfe contigerint, certior fit. Na,
qui prouincijs prafunt , id exprefse in man-
datis habent, vtmenjlruatimdefuaquifcjj
prouincia negotijs,Jigillatim continuo qua-
cuntp opus fuerint, adfenatum referat,Jiue
ad bella, quid, fiue ad publicu regni & pro-
uinciaflatum,fiue ad vectigalia regia,Jiut
quocuntfc tande pertineat : quibus praceptu
vfp adeo diligenter & follicite omneis pa-
rent,vt,quantumuis prouinciarum aliqua
ab aula ad quingenta milliaria dijlet, pra-
Jlituto tamen tepore nunciq per difpojitos ce-
leres equos, ad condictum eo aduolent ; quife
primi venerint, caterosad pojlremum vfy
expediat, vt vnofcilicet, eodeiwf tempore ,

lite-

HISTOR. LIB. III. i*7

Uteros & mundata expediant, quauis, qui
longifime ab aula dijlant, oper am dent, ne
quidquam ijs,qui propius ab ea abjunt, con-
cedant,[ed tam diu nunc hos, nunc illos ve-
redarios ocy (Ume dimittunt, donec tandem
alteri in alteros incidant . Eadem apud illos
veredorum ratio esi, qua apud Italos (fiHi-
flanos, quo % citius aduentantes prafenti-
Jantur, cornua inflant , & tintinnabula pe-
fl oribus equorum adpendunt,vt veredoru
prafetfi, equos in tempore fr anent , ^nau-
ta, fi flumine. (vtfapeflt) iter faciedum fit,
paratas admanum naues habeant. Nunciis
in fenatu auditis, Curia profles fumma m o -
mniu, de quibus fenatus certior factus est,
ad regem figillatim refert a, Rex, vna cum fe-
natu,exinde, quod e re videtur , decernit. Si
magiftratuum quempiam , ad expior adam
tam, de qua in fenatu actum est, rem, able-
gare necefle fuerit , is continuo nominatus,
dimittitur : legatus in cuncta fedulo inqui-
rit, idf tamficreto , vtnevrbis quidem,
nedum regionis eius , in qua hac actitantur,
incola, quidquam fient iant.

158 DE REGNO CHINA

Sed cum de his fequenti capite plura dictu»
rusflm, hoc tantum paucis addam : Regem
foium , malefiatis fr dignitatis jus , omni -
umf udeo rerum velle arbitrum ejje, atque
monarcham fummum: ita , vt quamuis ta-
ta Regni amplitudo , tot fint , quot recenfui,
prouincia & vrbes , nemini tamen magi-
Jlratuum capitali poena quemquam afficere
liceat, abfque Regis & Curia confrnfu , pra-
terquam belli tempore, quo, quod forte peri-
culum in mora effet , exercitus duci , aut fi-
duciariam operam obtinenti, contumaces
milites capite aut fuffendio punire permif-
fum efi, etiam nefciente rege, confcio tamen
Regio quojiore , aut equitummagiflro, qui
duo, permagna funt aut or itatis, adeo, vt il-
lis inter fe diffidentibus , lata in hominem
fupplicij vltimi fent entia exfecutioni man-
dari nequeat.

De offici js Palatinis, Re&ori-

bus Prouinciarum,& modo
gubernationis Rei*
publica;»

Cap.

l6f

HISTOR.LIB. III.

CAP. IX.

f Vpra diximus , Paghiam & ToUnchi-

i*?** J O -'

Alium neminem, quam fenatum agnofeere.
Ab eo exteri minores earum regionum ma-
giftratus creantur. Cxterarum tredecm
prouinciarum , fmgulis cum imperio prxeH
quidam, Infuanto,Chinarum lingua dichss
(Proprxfidem vocare pofis)fecundus a Pro -
rege,ismetropolin prouincix ( vnde regioni^
plerumque nomen eH) incolit . c Atque fane

VUIV Wimrvt.v (S y -

prxpofiti, cuiuscunque conditionis fint , in
genere Loitij vocantur, peculiare tamenin-
fuperabeo quifque, quod gerit , publico mu-
nere, nomen habet : neque inepte fichtrus
videor , (i huiufmodi nomina hoc loco reci-
tem. Prorex cuiuslibet prouincix a rege con-
Jlitutus, primarium fajummuminter Pa-
latina officia locum obtinet . Is Comon ab
ipfs nucupatur. Secundus ab eoesi Injitan-

mo dum par. Intutuanus retfor eft ciuit a-
tis, cui Prorex aut Proprxfes , ipfimet non
prxfunt. ^sdtque hic gr xuioribus de rebus,
L S <lu£

*7 o DE REGNO CHINA

qua in a drn in ijl r at ion em muneris fui inci-
dunt, ad Infantonem, Infanto continuo
ad Comonem refert , Comon per dijpoftos
celeres equos ( vt priori capite diximus ) in
Aulam fatim denunciat. Tertio dignitatis
gradu c onficuus, Ponchiaf diciturils quafi
prafes est eius collegijfeu conflj, cui regiorii
veEligalium , redituum prouinci&cur a

fubiicitur. Habet enim adiunclos confilia-
rios (f Adfeffores , miniflrosdp complureis ,
pr afertim apparitores quofdam,qui tributa
vectigalia j, Regia in prouinciis cogunt: qua
abipfis accepta , Ponchiaf Tutuano reddit,
detractis tam e prius fngulorummagiflra -
tuum, regiorum^ mimf rorum , qua ipfis
regis nomine ille dependet, falarijs,& fum-
ptibus tam necefariis, quam aliis. Quarta
dignitas Imperatoris esi , tam equefrium
quam pedefrium copiar u, in prouincia: To-
locus is vocatur. Jpuinta est,Anchiafi, reru
forenfium, & capitalium & amitum fum-
mi iudicis [eu Pr at oris, [fecum adfeffonbus
aliquot , fent enti as a minoribus indicibus
tnr tfdici ion ifua [ubiettis, latas, a quib. ad
ipfm esi prouocatum,recognofcit, & retra-
ctat.

HISTOR. LIB. III. 171

ftat. Sexta ett, Prafidis concilij militaris*,
tuita offici] est, populum ad arma conuoca-
re,naues vndupuc parare ef cogere, comme-
atu, munimentis , armis, claffim infiruere,
ne quid horum, prafidiariis, ne quid limit ae-
neis militibus vfiiam defit, prouidere-.pere-
grinos etiam , qui in prouinciam venerint,
excutere, ab eis, vnde, aut cur eo venerint,
exquirere, & alia id genus : & qua de illis
intellexerit , eorum proregem in continenti
certiore reddere. Sex hac publicoru munem
gener a maxima funt dignationis, neq} mi-
nori in exijlimationehabentur, if, quihu-
iufmodimagifiratibus a minifleriis efje fi-
lent. Habet mfuper finguliifti magijlratus,
adiunclum fibi collegium decem adfejjbru,
viros infigni cura delectos, ogii laborupart e
Jufiineant. ffuinq^ ex his ( vbi in Curia co -
uenerint, in adib.proregis, in queis ftngula
fenatoru collegia , Juu habent magnifice in -
Jlruclu fienaculum ) adPfafidisfiui dextra?
quintfc adfinifira confident: dextimi at at e,
aut or it at e, dignit.finifiimos antecedut: &
ab illis hoc modo dtfiinguutur, cp ^onas au-
ro intertextas, & crines flauosfinfiri vero
ein-

17» DE REGNO CHINA

cingula argento elaborata , pileo sq^ cyaneos
gefiant ; quod quidem prater ipfos, alij licet
nemini. Et adfeffores crprafides in pedi ore,
& humeris dor fo tenus , infigma Regis acu
pidla ofientant : neque niji hoc follenni cul-
tu, limine pedem efferre, vel quidquam pu-
blicum at t redi are audent. Prafdt mortuo,
fuccedit veterrimus e collegio, eodem mado,
quem a fupremo fenatu Regio objeruari, pri-
or i capite ojlendi. In genere, omnes hi indi-
ces, hunc (ibi , ciuilifane & per laudabili in-
Jl it ut o, morem vendicant,quod patientifi -
mejingulos audiunt, licet interdum turbi-
dior aliquis, iracunde cos, elatior iq^voce ad-
loquatur, adeo diuturna confuetudo , cum
quibufuis dextre at ppciuiliter agendi, apud
ipfos in naturam iamabtjt , vt etiam, ad
mortem a (e damnatos ,mitif ime interdum
alloquantur . Si in prouinciam aliquo profe-
dtio, aut quapiam maioris momenti res ex-
cutienda inciderit, adfefforum vnus ipfe-
met totius f natus nomine eo contendit.
Pr at er fex ifta, qua nominauimus , magi-
Jlr at uum genera , multi funt alij , minori
potejlate, ludicesj ingenti tamen in honore

HISTOR. LIB. III. »75

habiti, vt & reliqui omnes , qui hocinre-
gno functiones public as fufiinent. Hifunt:
C aut ocus, primus vexillifer : Pochim, ratio-
ciniorum Proprafeclus , Jiue Proquajlor :
Pochinfi , Regij figilli cujlos : Csintfittf
Prxtor vrbanus. Tres alij funt-.Huitai, Te- >
i ^ ia, Tontai vocati, quiide muneris gerunt*
quod in Hifpanienfi Aula jpusfitor. Hi fm-
\ gulis feptimantsin fuisadibusfemelcouen-
' tumiuridkialem agunt, & quater, cum ia-,

\ nuas aperiunt, dijplojis tormentis, cunltos
monent, JeJe,iudicio contendere volentibus*
j tus dicturos. Vbi fontem quempiam depre-
henderint,continuo liciorum ( quorum de-
cem habent aut duodecim ) cuida eum tra-
dunt, ad legitimum ipfius iudicem vrba-
num deducendum , quem fcripto monent *
quapcena hominem adfici velint : ille certo
, poftea in vico, mandata exfequitur. Zam-

in vrbe plureis huius nominis atque offcij )

! mille famihjspraesi , neque alteri alterius
iurifdtflionem int erpellar e, neque in ea vr-
\ bis regione Indici effi licet , in qua ipfemet
penateis habuerit. Singulis noHibus, fuis

qutf

i74 DEREGNO CHINA

quifquein finibus, circumeunt, curant, uti
ciuesfint infuis omnes adibus , lucerna in-
tra certum tempus rite extinguatur , incen-
diorum fcilicet cauendorum gratia , olim,
cum multorum clade frequentium. Domus
enim angufle inter fe coharent, ligneis ^ co-
tignatiombus omnes funt exflrutta. Si vi-
tra prafnitum tempus ignis in cuiufquam .
domo deprehendatur , is vero feuere ple oli-
tur. Ab folis hifce iudicibus,ad eos, ( quos di-
ximus) jpuajit oreis prouocatio esi : ab aliis
non ad JJ) 'uafitore'is,fid ad legitimum Cen-
forem, is caufis buiufmodi excutiendis, da-
mnis n. refar ciendis vacat. Vnde Homdim a
Chinis appellatur, quafifiruator aut opitu-
lus,fummojs honore adficitur. Super funt,
qua enumerabimus, alia etiam officior u ge-
nera : vt eius, qui T ompo dicitur, adilis ce-
rcalis, eduliis mfpiciendis , pretiis eorum
ftatuendis prapofitus: Tibuco ; ociofos & er-
rones capiendi at q, puniendi poteflate pra-
ditus. Chinclne, littorum primus: Chion-
cam, carcerum fu vinculorum prafettus:
Hic tanta dignitatis munus gerit, vt maio-
res Judices flans adloqui audeat , fi prius in
limine

HISTOR. LIB. III. 17S

limine atrij, debitum ipjis, infigni extimo -
nia, genibus in terram vfppfubmifiis, hono-
re exhibuerit: exteri oes ,genibus innixi, ad
eos verba facere coguntur. Quando prote-
ges aut magiftratus , a fupremo fenatu Re-
gio,prouincix alicui, aut vrbi, cum imperio
pjiciuntur, duobus aut tribus diebus, ant eq
eo veniant, diplbma,delatapoteftatis argu-
mentu, ad incolas aut ciues eius loci mittut.
Jjhti, vbi id injpexerint, & fde dignum ef-

Je iudicarint, exercitus, fignisvexillisff plu-
ribus cojpicuus, Loitij, magiftratus % exteri.
omneis,ingeti cum Ixtitia, aduentdti obuia.
procedut, vmbellis fer icis, cxpanftstp a ulxis ,
florib. & fefia fronde exornatis , vixpapm
excultx conJpiciuntur:demu,nouus Prorex ,
i autproprxfes, honorifice domum ab illis de-
duciturfuaui interim omniu aureis demul-
cente harmonia mufica concentu. Omnibus
1 haclenus enumeratis magflratibus , Regis
j nomine quidam fuprema omniu cum pote -
! flate praeit: is Chinchiai vocatur, quod ide
j eit ,acfi dicas , aureum figillum. Et hic
quidem ex Aula nunqtlam difcedit , nifi id
maximarum grauftimatumque rerum >

1 7tf DE REGNO CHINA

qua ad ftimmam falutem Reipublica , pa-
cem omnium & tranquillitatem cuji odi-
endam pertineant , ineuitabilis necejiitas
pojiulauerit. Caterumfequenti capite , de
modo in cunelis huiufinodi dijiribuendis
muneribus danis follenn i, deq, alijs adRei-
pnblica ipforum moderationem pertinenti -
bus, agemus.

De caeceris officijs publicis, &

dc ritibus apud Chinenfes in foro,
curia, & reliqua publicorum mu-
nerum adrainiftrationc
vfitatis.

CAP. X.

Oc JMnia ea , quorum priori capite me-
minimus , officia ,Jeu magiftratus a
Rege, & fenatu Regio creantur : qui diligen *
tifiime, qui quale sue fintfj , quibus publi-
cum aliquod munus capejfendum edi, ex*
quirunt ; id vero maximo fi u dio cauent, ne
Proreges, prouinciarum Proprafides, Adfefi
Jores,ea e prouincia oriundi 'fint, cui cum po*
tejiate proficiuntur , vt nejcilicet amore

HISTOR. UB. III. 177

mufqua aut 0 <fo dijlr atti , m iujhtkmp
violent. Magiftr at us, ab eo die,quo,poft de-
latum munus ex aula fiifeedunt , vfydum
in fuam quifque prouinciam -venerint, nuU
las omnino de fito impenfits faciunt . P afiim
tnim per vias , regia occurrunt fabula fu
diuerforia ; qsimpofiti funt a rege certi ho-
fi>ites,qui aduent antes huiufmodi viros ex-
cipiant , necejfariafa omnia ipjis, eorum co-
mitibus,minifiris & equis fuppeditcntfidfc
tam nauigio qtthn terra iter facientibus.
Sumptibus certus eft praefinitus modus s fiy
quantum in quemque impendij faciendum
fit fiiabit a perfonarumfiionorum atque mu-
nerum ratione, determinatum. Vbi in di-

uerforia Regia ventum eft, interrogantur > '
impenfit loco dapefne,an pecuniam accepta-
re malint? & funt, cpni alicubi amicos forti
aut notos habeant, a quibus, vtapudfedi-
uertant, imitentur, ideofy pecuniam im-
penfie nomine accipiant atque comparcant .

afineH,Rs.gij confilij, penes quod veftigali-
\ um redit uum j, prouincia potefas esi , pra-
\fidem, Regis fiyjupremifenatus fctto confti-
M tutum .

i7« DE REGNO CHINA
tutum . Is y ut e& domus lectulis y Jlrfa
tis> aliatffupellettiliy cunctis denique ad
'vitium necejfariis , cvmodeinfirucia fint>
adcurat . ^Ab urbibus > recens creatorum
magifiratuum gubernationi commifis ,
illi non Utifime folum y (fi perhonorifcc
fufcipiutur y fed m regiis etiam-adibus, cum
comitatu dwertnnt, (fi una tufuis > omni*
busyad officii (ui munus apte obeundum ne*
ceffarihy liber ahftme infiruuntur : pr&fio
ipfis fiunt apparitores ftriba y qui fi alti mu
nor t( munia fufiinent.Jpui omnes m iifdem
<edibm regiis habitant y (fi ampla a Re^efli*
pendia ferunt y grauif ima, illis poena y ne
dona ulla aut pr&mia a quoquam litigan-
tiumyfeu eorum yquibtts cum magifratu res
cBycaptareau(intyeB interdictum. Verum
mu It ograuius magijiratuiy ifiuc factitanti
Jupplicium imminet :cui eam ob rem, (fi uu
t and & c onfufionis omnis ergo y cum ex aula
in pr ouinciam dimittitur > fuprema Cuna
nominarim inter alia edicit y ne fient entiam
ferat y neue actus ludiciales exerceat ullos >
nifiy aperto y quod aiunt y ueloy pr&fentibm
cunctis minifterus y audientibus^ , qui in
fenaculo funt> omnibus. CModus publican-
di

HIS T0R.“LIB. III. i-fy

fifintentias trili-s est. 1'udice tribunali infir
lente, pracones ad cores fenaculi ab eunt, al-
ci voce litigatorem citant : pofiulationem
tius aperiunt:ille inter im, aliquantum a fel-
la iudicis remotus genubus inniti cogitur:
ibit clara & ipfi voce cauffam fua agit , aut
fcripto comprahenfam tabellioni offert : O/
tabellione fcriptum pellegitur. ludex audi-
tis litigatis pofiulatis, re deliberata, excufib
tauft flatu & rationibus, quodius fmjffibi
videatur, ftatuit , rubeo f colore 1 fua manu
fententiam confiribit. Judicibus anteq au-
ditoria ingrediatur, cibo omni, potu cf inter-
dictu eB,ni difirte Rex pmittat:cuius moris
tam ardi a est obferuatio , vt eius negligens,
tuiuscuncL tande ordinis fuerit , fine mora,
grauipcena afficiatur . Ac, vt interdu ecli-
gmate aliquo, aut hypotrimmatib. aut aljs
huiufmodi cupedi/ s, anteqin curia accedat,
iis vefci liceat : Finit tamen, vel atroci et co-
diclates morbo, bibere plane bibentur > &
tolerabilius longe videtur, atque prxflabi-
lius, fi Guria penitus abjiineant, quam ci-
bo potuque onufiieo ventitent, fifuia igi-
tur. hac in conffeclu omnium ita gerun-
tur , neminifiri quidem corrumpi facile
M Jt pofi

>8e DE REGNO CHINA
fojjunt , quin id magifiratuum quiffiam
fient tat, cumtf tanta /euer itate injfeftiones
& difquifitiones omnes infiituantur, alter
alteri nihil confidit, metuens, netum, ad-
uerfiiriopefiem fihtmachinante , concidat.
Tabelliones, apparitores, caterisf Curia ac -
cenfi, munia (ita diligentifiime obeunt. Offi-
cium negligenti, vexillum in manus dat er,
id ille genibus innitenseoufque retinet 'n

cognitionem eam iudex abfo luerit ,qui post-
ea virgis eum cadi iubet,pro modo omifii ab
eo muneris. Sed hoc /ape cum eueniat , pa-
rum ignominiofum habetur. Indices hi fiu
magiflratus,cum per vicos obequitat, quod
tamen autoritatis tuenda caufia rartfiime
faciunt , ab omnibus miniflerijs forenfibtu
honoris caufia deducuntur, eo, qui /equitur,
more. Primi, qui agmen antecedunt , contis
quibufidam longis impojitos gerunt ficipia-
nes argenteos, cuiufmodi Roma Cardinali*
bus proferri folent, quibus indicatur, quen-
dam e magiftratuum numero aduentart:
alii duo, arundinem quifique pralongam at-
que recla , manu in fublimeelatam defert,
qua iufiitiam eodem modo excelfam atque

HISTOR. LIB. III.

netam debere ejfe commonftratur : horum
•jejligtjs rurfus duo inftftunt,qui fimiles bi-
tasArundines geftant ; de quibus rubri qui-
iam longiufculifunes dependent ,iqs virga-
rum aliquot fafces , puniendorum fontium
'nftrumenta, colligantur. Incedunt exinde
bini , tabulas^ aliquot albas deferunt, pel-
tarum forma, quibus inferiptum efl ma-
gnatis illius nomen,officium & t itulus. Ca-
teri honoris ergo hominem comitantur: qui
contos, quos dixi, oblongos proferunt, cla-
morepopulum monent, vt venienti via de-
cedat , rranfeuntitfe in mora nefit : diffugi-
unt timidi omneis, experientia iam dudum
docti, ref it antes in vejiigio poenas dare.
CMagiftratuum feu iudicum, qui maior/
cum potefate fmt, tantis honoribus adjici-
untur, vt ipforum aliquo pr at er eunt e, ne-
mo,cuiufcunqtie conditionis fuerit , vjpiam
I Cefe monere-, aut in via confici aufit ; nif fu •
peruettiat forte alius , maiori magiftratu
pr aditus : huic , dignitate minor , eundem
honorem exhibere cogitur, ni faciat, e vefii-
gio poenas dat. Omnes tam ciuiles , quam
I criminofa a6iiones,in [criptis proponuntur:

M 3 Indi-

i8» de REGNO CRINA-

Judices omnia palam weonfpeclu omnium ,
curia adcenjbrum, peragunt, quo etiam mo-
do,cunelis illis prafentibus,tefles examina-
te atq? audire folent, vti fraus fet licet omnis [
dolus caueatur, qui euenire poflet,fl tefles
de rebus ad cauflfam nihil pertinentibus in-
terrogarentur, aut teflimonia non rite an-
no t arent ur \ feorfimtame prius fingulos au - J
diunt , eosq,, fi tefiimonia eorum confligere ,
olli di ammaduertdt , mter fe coponunt*
tot in medium allatis interrogationibus ,
donec inter illos rixa, oboriantur, vt hac ra-
tione veritas eo magis elucefcat^quam fi hoc
modo expificari nequeut,quafiiones per tor-
menta adhibent, quamuis honeftis, & boni
nominis viris, fidem quoque habeant. In
grauioribm c au fis , qu<£cj? ad maioris nota J
homines pertineant. Judices tabellionudili-
getia diffiji, fluis manibus rem omne,acla<fe
ymuerfla confcribunt : dicta tcflmm flepius
diligenter excutiunt atque examinant , ita
vt raro admodum quiflquam indicio fifi
circumuentum aut opprejfium e ffe conqueri
uifte pofit, laudabili me hercule diligen-
tia, cunelis % magiflratibus damni (fi con-

/«/«*

H ISTO E. LIB. IIT.

fufionis y qua ejupina atque ofcitanii tuen-
darum legum y dr promonenda iuflit ia cura
mafcituTy auertenda cupidis* vtique r/tii-
Panda y cum hi manium Deorum cultores*
tanta cum pietate y idm infici fi udto iufii -
\tut tramitem ob fer nent * neque folum iufie
nullo cuiufqua hominis refieclu y nulla a d-
feBuum ratione habitay iudicentyjid quoji

qua non itnm erit oalijs exemplo ejfepoftnt:
quarum vna e>t}quod indices apud eosjunt
! ( quos Zampctos vocari dixi y njelut propra-
etores) quorum vnujquifq^ juos intra limi-
tes y dinumeratis cunclisadtb . (quaru mille
eum prae fje diximus ) denas vnitabuld in-
firibityea decima ex hifee domib . affigit : in-
scripta aut ilhfunt nomina demmpatru-
-familias, qui dom os illas po fidet ymnfbuscfe
& fingulis feuere pracipitur * fi quis e denis
■ contra decus aliquid faciat * fi quidqua vel

quis ex illo numero primus id compererity
vti ad magiftratum deferat r quo impu-
* rus ifiey dignum fdffiffuppliciumluaty a-
iitsquc exemplo jit yfi quis .vero ad fa -
> M 4 dtnm

184 DE REGNO CHINA

tinus aliquod tacendo conniueat, eandem ■
panamjubit , quam [celeratus erat fubitu-
rus, fi delatum adiudicem crimen, proba* ■
tumq,fuiffet : qu&caufaest , quod vicinus b
vicini didi a fadlaq} adeo obferuet,(f fmgu- s
ti caute admodum vitam degant, ne fcilicet s
tn crimen vocentur , aut inimicis vlcifcen - <
di fefe, ipforumt^ aliquando nomen defe- i
rendioccajlonempr abeant. Si forte accide- i
rit, vti quis ex denis illis patribusfamtlias , '
in tabula annotatis , e fua vicinia in alium J
quempiam vrbis vicum demigret, aut alio
in oppido, feu quocunque tandem, fedem ac »
domicilium collocet: aut peregre aliquo ab- t
iturus fit, denis ante abitum diebus , vici- j
norum domos praterire cogitur , tintinna- \
bulum autpeluim aheneam pulfitan$,idem \ t
eo quoque loco , in quem penates translatu-
rus e tt, f adiit at, quo admonitus vicinorum
qui fqueft fors, qui ex eo vico migrat, quid-
piam aris alieni contraxerit , autaltudati - «
quid mutuatus fuerit, fuum in tempore re- *
petat. Sin, his negledlis,e vicinia ille abierit: «
m&gifi ratus vicinos eat er os, tabula (vtfu- «
pradixi) infiriptos, ad eius qui difcejjerit, j
nomi-

HISTOR.LIB.nl.
nomina dijfi luendum cogit : quod neque fe-
fe, neque creditores de dtfeejjii hominis pr &-
monuerint . In are alieno prejjos , & probatu
nomina expedire nolentes fluere animad-
uertunt -,fl creditoribus fatisfacere neque -
ant,in carcerem comeStis, breue tempus ex-
pungendo nomini praflniunt, eo elapfo , ni
interim debita [oluerint, aut cum creditori -
bus eonuenerint, verberibus eos cadiiubet,
i mitius primo, alium dein diemftatuunt ^fl
ne tum quidem alieno are exierint, acrius
j percutiatur : atfe hoc modo tam diu dies de -
coctori pr fligitur , tam diu plaga infligun-
tur, donec, nifoluat, adnecem vflque cflus
fuerit . In eo itaque totus quijqueeft, vtno-
I nunafua explicet, aut propinquorum ope &
tonfilio rationibus fluis prouideat , aut cre-
dit ori fluo in ferUitutem fe addicit, vtamo-
'■ leflijs diri caneris verberum ^ atr ocium &
intolerabilium eripiatur. Tormentis dupli-
\ ei modo quarunt , vbi prius omnem curam
adhibuerint, omnibus viribus contende-
\ rint,vt lenitate potius quam acerbitate ve-
| rum eliciant. Priori tormenti genere ptdesy
pofleriort maHus excruciantur, vtraquefa-

it6 D£ REGNO CHlNA

ne atrocifimo, quibus fuflmendis ,fcr fauci
adeo far es referiuntur, quin admiffum fce-
lus celeriter fateantur. Caterum neminem
in qusf tone dant , nififmijfa diligenti dif-
quifitione,aut delicto ad minimu Jemiflene '
fbaioy aut certe notoriis exflatibus indicijs.
Manib.hoc tormeti genus adbibet: bacillos
' aliquot, crajtifudine duorti digitoru,lbgitu -
dine falmi maioris , fingulosfforatos, torna
les, vtraqor & funiculis qmbufddtraijciut,
eos j fer foramina contrahant: fontiu feti-
e-a digitos bacillis imflicant , bacillosqffuni- '

■ cutis fenftm vfque adeo arcte confringunt,
donec infertorum digitorum iunciuro eia- C
xentur , intolerado mijer orum dolore, hor - t
rendum vociferantium , & mifer abitit er
ingemi fcentium. Si tum nihil fateantur,
indicibus autem , aut b tefium dictis , aut
conf 'antibus aliis fgnis , de facinore toti-
flet,infedibus eos, 'atrocius etiam quam an-
tea, hoc modo excruciant : (JMachina qua-
dam ferrea quadros duos afferes coaftant,

■ longitudine vniks, latitudine quatuor ff i-
thamarum, vir aque itidem ora ferforatos ■, ,

- eas fune traijciunt eadem, vti Jufra dixi-
‘ j- mus,

HlStOR. LIB. III. 187

i mus,ratione:illigant deinde intra affamen -
ta illa fontium pedes, eacp malleo ingeti tun -
dunt , (fi dolorem ita tfiuum multitudine *
eo, quo manu s afficiuntur , quamuis etiam
\ ( vt dixi ) vehementi, reddunt acerbiorem.
i Sed huiufinodi quxfiiones exerceri minime
folet,nifi prafente ludice fupremo, idcf raro
\ admodum. Na captiui quiduis confiteri, &
morte , quam tantis cruciatibus affici ma±

| lunt. Carceres etiam habent tetros atque
horrendos, vtfuo loco, peculiari capite de-
monfir abimus.

De Cenfbribus , quos quo-

tannisRcx,vt in firigulorum.per pro-
uincias,magiftratuurn a&a inqui-
rant, ex aula cum poteftate,di-
! mittit; & de modo anim-
aducrtendiin
fontes*

| ' ■ * 51 ' •

CAP. XI.

Ex hic idololatra, tantam in eo ope *
rif tantumfiudiu ponit, vtproreges >

pra-

188 t>E REGNO CHINA

prafides, & quicunque alicui cuiusuis gene- \
ris muneripublico prafunt, egregia fint mo- I :
rum integritate, vt, quantumuis pofiquam
officiis fefe abdicar int ( quod terna quibuf-
que annisfierifolet ) a quibu/dam peculiari-
ter eam ad rem a rege dejignatis magiftra -
tibus( cbiaeni illi vocantur ) in atla eorum ■
omnia acerrime inquiratur : nihilominus \
tamen altos quofdam megifianas feu Ccnfo-
r er quot annis fecretifime fy occulttfiime in >
fingulas prouincias ex aula dimittit, hi Le-
achi dicuntur , omnium minijlrorum Regi
intimi atqjidifimi , eif longo vfii, (fpra- u
clare alia vita, multiplicium in feobfeqai - s
orum,munerum<f, queis prapojiti fuerant, \
fideliter atque laudabiliter gefiorum expe-\ \
rientia percogniti . Ignoti per prouincias i
hinc inde volitant , invrbibmpafiim, lo-< \
cistf frequentibus, clanculum expifcant ur ,
quibufnam iniurits atfy oneribus, pofulum s
magifiratus opprimant : atque ita in angu-
lo (quod aiUnt ) cum pauculis aliquot mifcet \
fufurros, idcst, occulte obaudiat hominum i
fcrmones, (fipoteflatem habent Jiferto Re- t
gis mffit $ defignatUHtt , eos magifiratus, (

qui

HXSTOR. LIB, III. i8p

qui ab officio difeefiijfe conuiffi fuerint, eue-
fiigio,nihil expellatis amplioribus manda-
tis 7 capiendi, puniendi , a munere omnino ,
aut ad tempus amouendi>adfummam,cum
illis , vt lubety agendi , capit ali tamen poena
adjicere neminem audent , quod Rex id to-
tumfibifoli plane , vtjupradixi , refer ua -
rit. £fuiy quo maior Jit huius Cenfur a di-
gnatio atque aut oritas , vocatos, antequam

ex aula dimittat Cenferes, ad iufeurandum

addicit, fidei, iuftitiaf obferuant es atfo ta-
citurnosfore ; inde, peculiar e quo ddarti po-
tionisgenus ipfis deguflandurnpr abet , fir-
i manda caufia religionis. Vt autem creatio
fiue infiitutio huius magifiratus eo fit fec re-
tior,confiliartj feribis demandare (olent, vt
in literis honorariis, ficu diplomatibus expe-
diendis, tantumrelinquant interualli, quo
eius, qui hoc munere funtlurus ett , prouin -
ciatf , in quam eam ob rem ablegatur, no-
| mina,pofieainfiribipofiint, additis nihilo*
minus fellennibus claufulis omnibus -r vt
tnagifiratui huic fiue Ltitio Uteros exhibi-
turo, aqueac ipfimet Regi,omnes obediant.
In diploma (igillo Regis munitum , fummi

ipo DEREGNO CHINA

finatus Regij prafis , Cenfor 'is fi prouincm
nomen demum infer ibit : Cenfor occultifi -
me ex Aula, difeedit , adeo cunelis incogni-
tus, vti nemini confiet , vbinam fit, quo eat ,
aut quid fatturus fit. vbifuam in prouinci -
am venerit, quam fecretifiime potest, difii-
mulata plane perforn, vitam fi mores Pro-
regis , proprafidis, aliorum^ huius generis 1
primatum expior at -.regione vniuerfa hunc >
in modum peragrata, omnibusq, adamuf
fim inuefiigatis : in metropolin prouinci a,
fuprema dignitatis magifiratuum ( de qui-
bus ea , qua diximus, est expifeatus ) fidem
fifie confert. Tum omnibus Primoribus in
domo Proregis , concilium ( vt fi fingulis i
menfibus fi er i filet ) indicitur. Cunctis itaq. «
m vnum coactis , fi for te ne gry qui de hac ■
de re cogitantibus , ad for es Cenfor accedit.
Janitori mandat, ingrediatur. Indicet con-
qejfiti, adeffe a Rege legatum , e magnatibus
duempia, cupe conuentum finatum habere,
fi quo Regis nomine cum eo agat. Pr orexi
verbis ianitoris facile colligit, quidnam ho- *
minis adfit, oftium ftattm mbet aper iri, ipfi 1 <
adfefioresq, adfurgunt omnes , fuis e fiedtli- 1

HISTOR. LIB.HI/ i£*
<hm,fumma authoritatis legatum exceptu -»
ri: Ille manu explicatum diploma praten-
dit, no fine ingenti omnium terrore, eorum,
imprimis, quijibi male funt confcij,id dein -*■

\ de publice perlegit, tum vero Prorex, e fu*,
piatione progreffus, magnum eiinjigni c&ri-
i monia honorem habet , idem cate fi Jaciunt,
\Jammo obferuantia (f obedientia edito ar-
\ gumento. Cenfor, mox in fede fuprema, ho-
I neftifimaffejfum it, atjue vt_ fieri folet , de
fuo aduentu, diligentia f ad inuejligandam
difqmrendamp veritatem adhibita, pra-
fatus ; officio funBos, amplifimis collaudat
i verbis, honorificentioribus eos fubfellifs co-
fdereiubet, regi & Jenatui , ob rempubli-
cam bene geflam , de meliore nota fe com-
mendaturum effe pollicetur , vti digna fa-
ftispr&mia ferant. Ferbis poflea feuerifi-
I mis, eos, qui de officio decefferunt, corri-
pit, fcntehtiam in eos latam, coram per -
\ legit , cunttisque audientibus , facinora
eorum publicat , addito , eam fefe ipfis
' irrogare muttiam , qua ex decretiformu-
lain illos conjlituatur. Eam,etfiinterdum
peracerbam , moxexfequuntur, netfc vlht

cor.-

19» DE REGNO CHINA

codemnati excufitio locum habet, cum nul-
la ab buiufinodifententijs legitima appella-
tio Jit. Reus, antequam aut verbis cafiige-
tur,aut poenas alias pendat , injigntbus pri-
us dignitatis , cingulo , ptleoj parua quada
fafiia redimito, exuitur : neque enim, niji
prius, hoc modo, ademptis ornamentis ex-
auguratum, Cenfor vllamolefiia aut pcena
afficere audet, mjuimetipje capitis difcrime
fubtre velit. In locum ex aut orati fenatorit
fiu abdicati a magiftratu, alium euejligio
fufficit^mm feuere monet, exemplum illius >
sui nunc decreto Regis fuccedat, accurat b
intueatur, officio ffuo fungatur, neque vl-
lam in partem ei defit. Nonnunquam Cen-
forinmandatishabet,vtteis, qui muneri-
busJ, uis cum laude pr afuerunt, ampltorcs
det patefiat es. Jjhtamobrem, cum probos,
cognita eorum integritate, prxmtjs affici ,
fceleratos graues p cenas dare, idf adeo con-
fiant er obferuart manifefium fit ; vtiqttt
Chinaru refpublica tnter totius orbis opti-
mas (jr prafiantifimas ture merito J. con-
numeranda esi, prafertim fi ea, qua diuer - i
fis locis de adminifirationefiatufc eius a me
- ' allata

HISTOR. LIB. III. ipj

i tllatafunt, cum ijs conferantur , qua diu»
|f urna docti experientia, alqs duitatibus v*

illata funt , cum ijs conferantur.

fu venire vt farnus, ita fateri cogimur. In-
infere frater ea Cenfores omnium prouin -
ciarum archigymnafa folent, at que acade-
mias,vtpoflea dicam 5 explorant literas di-
fc entium eruditionem ; eos, qui magnos in
ftudijs progreffm faciunt, aut ad ea diligen-
tiam conferunt, perblandis, vt in inftituto
pergant , incendunt verbis, negligentes ve-
ro,ignauos, & indociles, verberibus affici,
\in vincula contjci iubent , nonnunquam e
fi holis plane eijciunt. £)uadere, peculiari
capite , adieita honorum & promiorum,
quibus literati exornantur , defcriptione ,
emus.

De cuftodijs, & modo reos

mortis capite puniendi.

GAP. XII.

troces atque acerbi funt, it a & cuji odias ha-

QVemadmodum magiftratns,eorumif
minijlratores, in poenis exigendis, a-

QVemadmodum magiflratM .
minijlratores, in poenis exig

jV bent

bent

194 DE REGNO CHINA

bent fupra modum tetras & horrendas >
nocentibus ab iniuria cuiufquam , turban -
dad amplifiimi regni traquillitatc publica ,
cohibe dis, defiinatas : ata^ vt esi inges ho-
minum multitudo , ita carceres etiam plu-
rimi maximid fiunt. In qualibet urbe pri-
maria , fingularum quindecim prcuincia-
rum, tredecim carceres fiunt, praaltis cincl i
muris, tanta amplitudinis, ut prster adifi-
cia dr domos excubitorum , minifirorum
atque militu , qui perpetuas ad eos uigihas
agunt, pifeinas, hortos, areas, cauadia com-
prehendant,in quibus leuiora ob delicia ca -
ptiui, inter diu degunt, cauponas item, atcfe
officinas, ad varia opificiorum gener a exer-
cendum,idoneas, qua captiui,quarendi vi-
cius caujja, manu fiua tr aci are coguntur ; id
ni facerent , fame periclitarentur , citmob
captiuitatem, fiiarum rerum potefi at e nul-
lam habeant. Tpam licet quis fiepe lenem
ob caujfiam in carcerem co datur, perdiu ta-
men in eo detinetur, quia magifiratus infe-
rendisfient entijs , ob urbium magnitudi-
nem, caujjarumf multitudinem, tardi ad-
modum fiunt, in exfiquendis,etiam cuncla-

tiores.

I HISTOR. LIB„ III. 19$

Fores, vnde frequenter accidit , vt capite
damnati, tamdiuin vinculis adferuentur,
donec aut fenio , aut morbo cofeSh, aut afre -
itate etiam carceris, ante fippltcij diem in-
tereant.Ex tredecim hifre cuflodijs, quatu -
I ir plerunc^ captiuis ad mortem condemna- .
\is, referta funt, quarum cuilibet centurio,
tum fuis militibus, cHprapofitus, hi in ma-
nipulos diuifr, ad eas noclu atque inter diu
fxcubant. Quilibet capitis condemnatus,
de collo fufrefam gerit tabulam dealbatam,
fd pedes vfque dependentem , cubito paulo
latiorem, cui caufja damnationis infeript a
| esi, ex atdis curia excerpta,aUj<fe cuidam re-
condet libro, qui penes centurionem, car ce-
ris cufrodem e FI: noElu, minijlri captiuos
in fua contrudunt habitacula, quorum fo-
res in hortos exeunt, manus eorum & pedes
cippis colligant, & exporreclos deorfum,ore
tabulato imponunt, huiufrnodi vfibus di-
cato, pott annulis quibusdam, inter capti-
uos,inuicem conglutinatis, in fert as catenas
aliquot ferreas fupra terga miferorum ex-
pandunt, quas adeo conf ringunt, vtnecp
hac, nefy illae fe vertere illi pofrint,tum vn-

196 de regno china

diqf eoSyfolo capite excepto > alijs affer ibm
contegunt^adeoy ut multi fummammole -
ftia& cruciatu agre vitam trahentes, de-
fperatione ipjimet /ibi necem confcifcanty
quod tanta cruciamenta JuJlinere, operisq?
Jfuis victufibi parare nequeant. Iis ,qui nec^
ipfiyvnde viuat? neqp alos, a quib. alantur >
amicos y propinquo sue habenty certum ory-
7fy qua victitent y numerum Rex prabet >
?iihilominus etiam opificia exercere coactis.
Sententia capitales exfecutioni haud man-
dantur, antequam proflo fint Cenfores Le-
achi dicliyaut qui tum in horum ytum in c al-
terorum omnium magiflratuum acta in-
quirunt y Chiaeni vocitati y occulte munus
jfiium , vt ante dixiy obeuntes. Inuifunt hi
& recognofcunt cuji odias y & damnationis
cauffas exquirunt, e_Ac licet fent entia lata
ab ipfomet rege y (f fupremo fenatu confir-
mata fuerint -y nihilo fecius tamen ifli eas
denuo examinant 3vna cum qs,a quibus la-
tafunty indicibus ; auty his abfentibusy cum
c at eris magift ratibus . Vbi hoc fumma cum
diligentia f 'alium y captiuos quinquaginta
fecernunt y enormia ob facinora morte da-

mnfr

HISTOR LIB. III. ipy

wnatos: & carcer is prafetdo mandant, cu-
ret, uti omnia ad fupplicium fimcnctum
vccejjaria , ad manum fint parata: '•-Acia
mox omnia reuoluunt , fi forte nocentium
aliquos incolumes [eruar e pofint -,fi vel le-
nia quapiam argumenta, ad eorum quof-
dam excufandos facientia, occurrerint , eos
rurfum a c at eris feiungunt : tribus, inde, e
maioribus aneis tormentorum machinis,
editis bombis, fignum datur, duci adfuppli-
cium damnatos : qui dum educuntur, indi-
ces adhuc deliberabundi capita conferunt,
difquiruntcfe , num nam miferorum aliquis
a morte eripiendus videatur :fi fieri neque-
at,fecundo tribus difflofis tormentisfontes
tam in fiipplicq locum deuenijje , fignijic a-
tur. Sed, antequam e curia indices exeant ,
denuo canffts damnatorum fummatim ex-
cutiunt, nn aliqua tande ratio reperiatur,
quo vitam noxy producant : cuius fi vel te-
nuem vmbram inuefiigarint, a poena libe-
ratos,efiuppliaj loco in cufiodiam reduci iu-
bent,grauifiime id, & molefiifiime ferenti-
bus nonnullis damnatorum : qui femel mo-
ri, quam diritatem, de quafupra dixi, car-
N } ceris.

ip8 DE REGNO CHINA

ceris, diutius perpeti mallent . Dum huiu fi
modi negotiis magift ratus occupaturi noxij
in qmbufdam cinerum aceruis collocantur >
cibus iliis potus cp apponitur . Tandem i vbi
nulla (uperest ratio, nullus modus, quo vita
tp forum confuti queat , tertio machina di f
plodutur , & tum e vefiigio illi morte mul-
olantur. Forma fupp liciorum funt, laqueo
fujpendere,jUpitem per medios adigere, vi-
nos comburere : fed pofirema hac poena non
nifi in maiefiatis damnatos flatuitur. Dif
plofs tormentis , continui) pulfantur eam*
pana ; magna tota vrbe fiunt concurfatio -
nes ; vejperi etenim fupplicium de faeinoro -
fis fumi fio let: Opifices eo die claufis tabernis ,
fio lit as operas intermittunt , donec fol occi-
derit, & morte mulcl at i, ingentifbeclante
populi multitudine, fepulti fuerint. Sequen-
ti die > difquifitionem alteram magifi ratus
infiituimt, in fures, gentibus his perquam
abominandos, quos, fi poenam merui [Je vifi
fuerint , turpiter virgis cadi publice lubcnt,
fiufpenfa de collo tabula , in qua furta ip forti
deferipta continentur y triduo q? ita aut qua-
triduo, tota vrbemiferi exagitantur . Sub

HISTOR. LIB. III. > 199

tibiarum etiam innet uris, diro verbere afl
Gciuntur , facie proni in terram impofiti \
manibtu a tergo colligatis, arundinib . qui-
bufda,palmi latitudine, digiti crafitudine ,
<tquo aliquamdiu antea immerfs, quo ma-
7 Is excrucientur : duo carnifices, vnu quiflfe
hominis crus feriunt , tanta flantia, vt a fex
'ictibus pedibus furcifer infiftere nequeat ,
quinquaginta vero inflictis plagis fkpenu -
mero moriatur , & hoc genere mortis per-
multi intereunt monnunqua ducentifimul
virgis caduntur ^atvp opinio esi,hocJupplicij
genere, tam eoru qui publice, quam eorum ,
qui in c arcere pletiantur , in fngulis vrbi-
hus primariis, omnium prouinciarum, an-
nuatim necari fex millia . Cum de fceleratis
hmufmodi poena fumuntur , ipf met proflo
funt magifl ratus • qui , quo minus commife-
r titione noxioru moueantur,interim, du in
eos animaduertitur, ipfl rident, epulantur ,
colloquuntur. Adulter i capitis p ce na Jubent $
qui vero vxor es fluas j)flituere fefe patiun-
tur ( id tame nemo, nifl tenuiores & fex ple-
bis faciunt) fingularibm , vt aliis exemplo
fmtfupphciis plectuntur <

200 DE REGNO CHI NA

De literis, chara&eribus, lu-
dis item literariis Chinarum,aliisq;
rebus admiratione dignis*

CAPVT XIII.

CVm hactenus Rempublicam China -
rum defcripfirimus , indicar imus

eos Afirologia , Philofophiatf tam moralis ,
quam eius, quaesi de natura, ejfe peritifii-
mos,aliaq? politica tradiderimus ; nunc ope-
ra pretium facturi ejfe videmur , fi de literis
ipforum, ratione fcribendi , £r de fcholis dif-
feramus. eAd primum igitur quod attinet,
quamuis perpaucos eorum ejfe dixerim, qui
legere fcnberccg nefciant , certum tamen li-
t erarum ordinem, aut peculiares carum no-
tas, v tinos, nullas habent ; f guris omnia
perfer ibunt , quas formare longo tempore,
magno f labore addifeunt. Sua enim vnum
quodque vocabulum figura defignatur 5 vt,
Caelii (juodfua lingua Guant appellat ) hac
sJT Rex , quem Bontai vocant , hac
Eoclem modo, terra, mare, catcraq{
elementa, certis fingula fuis chata-
ct eribus depinguntur : quorum ha-
bent

201

HISTOR. LIB. IIL

bentplureis fex millibus, formis ititet fe dif
(imiles , eos tamen fcribere celeriter fciunt:
argumento funt multi chinarum , qui in
philippinas Infulas veniunt, ibuf degunt.
Lingua eorumefiriptura facilius, cpuamex
voce intelligitur, perinde vtHebraa. Pun-
£1 is enim chara£t eres dif inguunt , qua in
loquendo minus obfiruari queant . Alium
habent, quam nosficribendi modum : lineas
afummo deorfum recta deducunt , & con-
tra morem noftrum, a dextra, finiftra ver-
fm , fcriptitare filent , idem in libris excu-
dendis apud ipfismos finiatur , vt pojlea
dilturifumus-, cuiufmodi Roma vifiuntur,
in bibliotheca Vaticana, eatf, quam maxi-
mus Rex nofier in coenobio Laurentiam
condidit, vnde, vt ex compluribus etiam
aliis, qua de fcriptura characferibus tf Chi-
narum attuli, vera ejfi manifefium eft : ne-
que hoc non admiratione dignum, quod, li-
cet toto regno tot diuerfi idiomatis lingua
reperiantur, omnes tamen e fcriptura poti-
us,quam e pronunciatione intelligi queant.
Cauffa huius rei ett , quod in vna aque at cp
in altera lingua, vnicus char alter fiufigu-
N i ta.

I

202 DE REGNO CHINA

ra, in fcribcndo > idem in ommbm eoru lin-
guis (ignificat y quod t am en in fermone alio
vocabulo enunc ia tury vt ex hoc charactere
colligi potetty irx ^ ier quo vrbs defigna-
tur,quamuis, aliquiy vrbcmLc -

ombiyquidam Fu nominent ; atq, idem de o-
mnib. aliis vocabulis fentiendu esl:&,hunc
tn modumy mutuo fejeintelligut China , Ia -
-pones, LecchifyTaprobaneJeSy Cochinchina ,
aliii 'vicim populi , licet alias in loquendo
pinde linguis difcrepent, at cp Gr£ci,& Ger-
mani. Rex, omnium 'urbium ludos liter ari-
os e filis fouet reditibus , tam eos, in quibus
leffio, fcriptio, Arithmeticeq l, quam eos, in
quibus Rhilofophia, Ajlrologia, leges fiuein -
Jlituta Regni, aluj, artes curiofe docentur.

Gnifcboln prxfunt, fyjkggejia occupant,
virifunt, totius Regni aut prouincia, pra-
Jiantifiimi: nemo apud ipfos vel egentifi-
mus, legere fcriberef non dijcit, quod idne-
fcire dedecus ingens exijliment : literatoru,
qui grauior a ad (ludia animum intendunt,
magnus numerus est ,fumma adjiduitate
enitentium , eos in literis vt progrejjus fact-
ant, quo Loitijfeu nobiles creentur, aut, ad
alios

HISTOR. LlB. III. m

dios honores fine titulos euehantur , quem-
admodum difancims poft ek explicabo,citm
narraturus fum , quomodo infignibus feu
dignitate Loitiorum, dignos ex ornare fio le-
ant , quod ipfis idem efl, ac fi quis apud nos
Docloris titulum adipificatur. Tam in mi-
nora, quam in primaria gyhmafia, certos
quotannis Cenfiores Rex mittit, qui dificen-
tium in literis profectus, (fi numnam ludi -
moderatores, artiumc^ profejfores, munere
fuo probe fungantur , atque ad infiitu-
endos fint dificipulos idonei, inquirant (fi
inuefiigent , er ad fiummam , quicquid
hac in re defideran poteH , examujfatim
explorent. Hi, infiituta exploratione,
fcholafticos (fi fiudiofos diligenter ac pro-
bos collaudant ; hortantur , ceeptis gna-
uiter infiftant , ne figentes vero, t am-
etfi bona indolis fint , in carcerem con-
di iubent , (fi injuper in eos animaduer-
tunt , contumaces , (fi dificiplinarum
hofies fiholis eijciunt , ne cateris , qui-
bus ea cordi Junt , aditus praeluda-
tur. (Magnam habent papyri copiam.

204 DE REGNO CHINA

facili negotio e tela, ex cannis texta, factam-,
eavihs pretij est , quemadmodum libri
Chalcograpbitis typis exprefiifed qua ob te-
neritudinem & fiubtilitatem in vno tan-
tum latere inferi bi pofiit : ad feribendum
eiufinodi, quib. nos,ficriptoriis pennis haud
vtuntur, Jed calamis quibufdam, quorum
cufpidi pennula adfixa : multi funt inter eos
ficriba egregij, cum, ad aliquem prima-

ria nota, quidpiam fer ibunt, marginem pa-
pyri inaurare , aut colore aliquo injicere fi-
lent: abfio lutum iam fcriptum,fiacculo in fu -
unt , itidem papyraceo , inaurato, ptttura-
tof: huic obfignatam & complicatam epi-
Jlolam includunt. Tantus apud ipfios efl
ficnbendi vfius, vt, quantumuis ipfimet a-
micos interuifiant , nihilo minus tamen
chartas manicis inclufias , afiiduo fecum
ge flent: in quibus nonnunquam vix decem
char atteres fiunt infer ipti: ha nihil aliud
volut, quam quod huic, aut illi, amicorum,
ad quem accefferintfialutem dicant. In of-
ficinis librariis venum exponuntur diuerjl
generis hierarum (fi feriptorum formula,
varias ad res trattandas non incommoda.

HISTOR. LIB. III. 205

fme nobili, fiue cuiuf cunque alicui conditio -
nis fcribas ,feu roges ,feu repr ahendas,feur
falutes ,feu quic quid tandem literis copra-
henfum velis , etiam hojlilibus & prouoca-
torijs. Quas emijli, ens , nihil aliud, quam
fubjcribis, obfgnns, &, quo lubet, mittis.
Hac & plura alia C binarum inuenta , qua
in fequentibm commemorabimus , & par-
tim breui hac bijloria iam recenfuimus, in-
credibilem gentis huius fagacitatem & ci-
uilitatem fatis ofiendunt, ea breuitatis tan-
tumfiudio ita adnotare volui, qua me a
diffufiore & dijlinhliore harum rerum tra-
ffatione, alias haudquaquam difficulter id
fa£lurum,abjlrahit.

De modo explorandi eorum
in literis progrefium, quibus Loitio-
jum infignia conferunt , ritu ea con-
ferendi,caerimoniisq; poft colla-
tionem duitati follen-
nibus.

CAP. XIV.

Cf j En for es, qui, vt dixi, a Rege,Jummo<f
t feriatu, addifquijitioneminaffa ca-

tero c

ao6 DE REGNO CHINA

ter orum magiftratuum per prouincias in -
Jlituendam defiinantur , mter eat er a hoc
etiam in mandatis habent , ut fi holas dili-
genter infriciant , quas Rex fingulis in ur-
bibusfouet • fmgulari cum potefiate, eos li-
ter at orum, ad alti orem dignitatis , ordi -
nisop qradum euehendi , quos Jludia fua ad
eos ufique terminos produxifie animaduer-
t ermt, ut maioribus honorum titulis digni
videantur : hoc idem est , ac fi nobilium in
ordinem cooptentur , habiles ^ ad obeunda
munia J enat oria , remq.pubhcam gerenda
indicentur . Cum autem carimonia & ri-
tus , tum illis follenneis memorabiles profe-
ctofint,eos ita nunc deficribam, uti ex rela-
tione religiofk profefiionis facratorum uiro-
rum, Herradec efifiocioru , qui in urbe Au-
chieone huiufinodi adp aratus ipfimet uide-
runt, accepi . Ccnfior abfiolut a examinatione
fcholafiica, mu letatis delinquentibus, pra-
miocj? adfectis officio fungentibus ( quod in
unaquaque fingularum prouinciarum me-
tropoli fieri folet ) publice edicit^ uti cmneis
fcholaftici literatidp , ad Jubeundam proba-
tionem , (jr Loitiam dignitatem fufiipien-

HISTOR. LIB. Iit 107

dant idonei, eius adipifcend& cupidi ( Loi-
tmm vero , apud illos nobile fleu equeflri di -
niitate virum, apud nos, D ocior em dicere
OojTis ) eam in vrbemjn qudipfl commora-
tur, conueniant , certo dp acprqfinit 0 die ipfe
Cefle fiftant . ^d edictum, confluentium no-
mina in indicem Cenflor refert: alium ddem
explorationi dicit 5 ad eam, honoris ipflorum
caufla,eruditiflimos eim vrbis Loitios imi-
tat 5 vnd cum his acrem probationem infti-
tuit : primum omnium accurate flciflcitatur
(fl exquirit , probem literati illi p atru le-
ges flciant atque intelligant , in quaadma-
giflratm quandoque & honoreis euehen-
di ejflnt : nomina deinde eorum , quos
Loitiorum titulo dignos exiflimat , in a-
lium indicem conflignat $ conflerendisque
dignitatis huius ornamentis inflgni-
bus, alium diem dicit . H&c magna follen-
nitate, popuhq j, Utitia, examinatisjchola -
flicis conferuntur,^ in publico omniu con-
fiflu conjpeltufc, nomine Regis, traduntur:
cingulum , flcilicet, auro aut argento inter-
textum , pilem , qmfdam quafl habens
dias, cuiujmodi JLoitijs geflare mos e it.

208 DE REGNO CHINA

quo a plebeijs differant, atque inter no fcah-
tur , neque fine his in publicum prodire au-
dent. Etfi autem tam ij, qui eruditionis no-
mine, quam, qui virtute bellica, aut beni-
gnitate Regis ad hanc dignitatem euehun-
tur, in vniuerfum Loitij vocentur : gradu
tamen atque ordine inter fe funt dijpares.
Renator es enim fupremo Cuno,Proreges (fi
Troprofides prouinciarum, Cenfores,ob ex-
quiftam liter arum fcientiam-.militurn du-
ces,minor es m dices, quofi ores fu Regiorum
vectigalium profecti , clementia (fi fauore
Regis, gratiam bene meritis referre cupien-
tis, Loitij creantur :hi tamen nullam aliam
habent prorogatiuam , nifi quod nobilium
gaudent priuilegijs (fi immunitatibus, nul-
lo,pro lit eratis, cotenscf honore infigniorf
quorum qualibet in vrbe multi funt. Aliud
infuper Loitiorum genus est , inferioris ad-
huc noto : magno tamen & ipjum authori -
tatis: hi ab exercituum ducibus in bello cre-
ari flent, quod bellica virtute procellant,
iufju regis, vbi prius idoneos fidei Juo, forti-
tudinis, (fi rei bene geflo tefies produxe-
rint: Hifce Loitiorum titulo exornatis, ho-

HISTOR. IIB. III. ft0>

iuJU etiam,militix,&quxJluofa munia of-
feruntur. 7gam res prxclare bello geflas,
Chinx magni xflimant, knrosfy fortes , &
facinoribus bellicis illuftr es, magnis prxmijs
remunerantur : vt & exteri gregari) mili-
tes, adimitandum eos, huiufmoduf titulos
confeci andum, excitentur .Nunc explicabo,

Jtgnia conferantur,^ quomodo huius titu-
li compotes facti, eo die, quo in Loitios co-
optantur, tota vrbe, ihfighi comitatu, cir-
cumducantur, cum res & per fe forte fcifu
digna , & mihi, vt promifis flem,exponeh -
da Jit. jDie hanc ad rem dejlinato, Loitifd -
mne is fplendidfiime vejliti , adCenforem
in eandem magnificam aulam conueniunt,
ih qua examinatio habita fuerat : vbi o-
mnes eum in locum furit congregati , acce-
dunt eodem candidati Loitix dignitatis ,
•veftitu perquam tenui: Suum habent fin-
guli anteambulonem fufeeptorem, (iue, ini-
tiationis arbitrum , qui noui honoris infi -
gnia prxfert. Hac vi a Cenf or e fibi confe-
rantur , candidatorum quifque in genitu
procumbenstdemfifiime rogat. Cenfrbu-
0 ditis

hio £>E REGNO CHINA

ditis precibus, iureiurando eos adigit , Itw *
chsfibi delatis muneribus, fumma cum di-
ligentia cur acp funff uros : ius cuique Jitum
aquabiliiujlitia tributuros, nemini vim il-
laturos : dona a quoquam nulla captaturos:
Regi patriajJidem omnem atq. objeruanti -
amprajlituros, clandejltnis co filiis, vilis ut
proditionibus neutiquam ajjenfum pr abi-
turos, aliacp huiufmodi permulta 5 quo ritu
multum temporis abfumitur : adi urat tene
per all a, Cenfor, vt regis perfonam gerens,
candidatos alloquitur, Loitios eos, traditis
infigmbus, & co/lato honoris gr a du, adpel -
lati pbfl tum ipfe, tum reliqui, qui adfunt,
Loitj omnes , illos amplectuntur : follenni
inde ordine ex aulapro ceditur ; as campa-
num vrbe tota exauditur ; tormentorum
machina dijploduntur, idj, Jat longo tem-
pore-, Loitij recens creati, magna comitante
populi multitudine, tot a vrbe, hoc ordine
circumducuntur. Pracedunt pompam mi-
lites ingenti numero cumtympanis , tubis ,
aliis mujicis injlrumentis : hos Jequuntuf
fceftnqeri, aljq; id genus : fceptrigerorum
vejligni wfifnmt Loitij, aut equites, aut fi-

dtli-

LIB. 111. iit

tubus recens creati Loitq , Jollennibus in -
luti vefiimentis , ‘eleganter elaboratis Juc-
edunt , albis in equis , feriris aut acupiElis
apetibUs infigniter ' ftrdtis-.tranfuersc quif
'ue fiiper humeros expanfam gefi ani fafii -
'M fiibf ricam vndulatam , cUpituLimpo -
itum pileum, duabus 'tiniis dependetiom *
tiftar earum , quas ab Epifioporum mitris
tendere videmus ;• e as gefi are nemini licet >
oraterquam tribus illis, de quibus diri. Lori
tiorum generibus. In pileis vifuntut duo
ramuli aurei, aut argentei inaurati, palma*
ruM ramis fi ‘miles. Prnfetuntur nouis Lori
His panni fexholoferici , a quaiuor fnguli
hominibus, quibus infcripta esi aureis lite*
ris probatio publica eruditionis recentium
■Loit iotum , fi in quo difciplinarum ge*
nere fuum quijque honoris gradum fit ad-
eptus , titulus cuique propterea attribu-
tus , aliaque complura , qua breuitatis
fludio omitto. Totis enim o£io horis hac foU
. Oppidani omnes hunc
.opificia, negotia^ omniOs

0 a inter *

diemfefiu habent ,

, gefi at i: tum
ocedunt fufceptotes (fi arbitri initiationis >

213

DE REGNO CHINA

intermittunt, choreis oblectantur, alia^ft
falatitiafgna edunt. Nobilitas tres au
quatuor cotinuos dies fefiuos agitat, flen
dida conuiuia celebrat , ad ea recens crea
tos Loitiosinuitat , adhilaritatem eos pro
uocat , amicitiam eorum d" fauorem pro J
fuq, fedulo ambit. ^Abeo die ad muni,
cuiujuis generis publica, magif ratus ^ ob
eundos, idonei habentur: In Regiam itaqu
contendunt, eos occafione data petituri-, In
fgniacollat a dignitatis eo fecum deferunt
quo ab aliis internofcantur. UVtagno, igi
tur,pafim, dum in itinerefunt, honore aj
Jjciuntur ; regiis in diuerforiis, ad excipien
dos huiufnodi homines , per cunela huma
no cultui opportuna loca, defiinatis, magni
fice tractantur. Nec minor in eos Pr&fdi
& Adf forum fupremi confilij Regij huma
nitas, infgni verborum honore , multis i
laudibus cumulata : qui, cum ab aduentan
tibus domi imifuntur ate/ue falutantut
(pandent, prima quaque occafione, fe no uo
illos nobiles , ad honefta munera froueelu
ros, pro cuiujque eruditione , e publica ex
plorationis a fis ndfenatum mifis, cognita
infu

HISTOR. LIB. IIL m

fuper > Jiprmritiis oblatam funBionem
'xtre & laudabiliter obeant > ad maiores
dies dignitates & holiores eosproduUum
i repr omittunt : Iri ' indicibus deinde Jius
rmina eorum adnotant : nouiver o Loit ij ,
itierim fenatoribusprajlbjurit , comitatur

i Aulam euntes: aitkdp obfequik demereri-
ir, donec procurationes aliqu#, aUt niurie-

abm, *vti ' ex biftma nojlra riiaHifeflum '

W.

^uod machinas tormento-
rum aeneae multo ante apud Chi*
nas , quam apud Europaeas
gemes in v fu fue-

rint»

CAP. XV.

T-Utyer Alia, admiratione digna ( quorum
Lin hac hijl oria mentio & hatfenwfacla.
tfi, ofieftim fiet} ne dicam de ijs, qua

brmtatitftudio > & nidleJHa vitadacaufa'
O $ letio -

314 DE REGNO CHINA

leflt oribus haud obtrudo ) Lujitanixcupri~
tnum Cantone negotiari inciperent x Hijpa -
nife Caji ellanixqui diu pott e Philippims In-
fulis in Chinam venerunt x nulla re magis-
(nefo ^ quidem iniuria ) obfupuerex quam
^vifis apud chinas aneis tormentorum ma-
chinis. Nam cum Chinarum nojl rorum ^
ann altis ad calculum reuocarent , manife-
Jlo intellexere^ & inuentionem earum x (j
'vjum apud Chinasjonge antiquiorem ejfer
quam apud nos m Europa > vbi notum efi^
anno a nat o Seruatorextrigefmo Jupra nul-
le trecentos > indujlria Germani cuiufdam%,
cuius tamen nomen liter arum monumen-
tis non proditur y bomb ardarum ( vt vo-
cant) machinas initium ccepijjc. Is itaque
(vt & China dicunt y & oculis fubieclum
eff )non pro inuenti huius autorexfdpro eop
qui id ab aliis acceptum diuulgauerit y ha-
bendus cH. Na chinajeje primos areas for-
met orum machinas adinuenijjex ys<jx apud
quos nunc in vfu funty commumcajje glori-
anturx & hanc laudem Vitei primo Regifuo
adforibuntyaiuntjy a genio quodam e terra
tx ort o} fabricam earum edoffum, atque v-

msTOR. LIB. III. 21?

fum, contra. Tartaros, cum queis belligera --
bat. Genius hic ( quantum fi ex narratio-
de fi hifioricis ip forum monument is, fi ese'
ipfa artis fuhtilitatedeprahendipoteH fia-
nt ani generis hofiis , eiusfp euer tendi cupi-
dus fuiffe videtur , vt\ fine quotidiana et-
iam docemur experientia, fiitqfiae eo cre-
dibiliorafunt , quia Viteis ille , pro infigni
mago apud ipfbs habetur , qui herbam eam ,
cuius primo huius libri capite mentio fit, ire
hortopalatij fidhabuerit. Sinobvetufia-
t em fide indigna exifiimantur : pro certifit-
mo tamen haberi debet ; Chinas, tumcicm
Veguanum Regnum, Indiam Orientalem
expugnatum irent ( quod annis ab hinc tri-
bus fi quingentis facium est ) bombardis
eo bello vfos ejje : cuius rei euidentia monu-
menta atque indicia fuperfunt-, quadam fci-
licet tormentorum 'artorum machina, ab
ipfis poit victoriam de hoftibus partam,
illic relicta , atque ab Lufitanis vifa, in
quibus infignia Regni chinarum , nu-
merusque anni , quo victoriam obti-
nuerant , exfculpta vifuntur : inau-
disti item , vnam ex illis machinis ,
0 4 quam

st 6 DE REGNO CHINA

quam Herrada,focqq; viderunt, vetuflam.
admodum fuifle,&rudi opere, reliquarum,
maximam partem faxeos m globos commu-
tatam: c at erum intellexijje eos in aliis Re-,

fni locis, accuratius quafda.m,politiuscpfa-
ref actas reperiri. Sed plura de his ductor
militum Artieda, narrare potest, qui in li-
teris,ad potentifimum Regem nofirum da-
tis,inter alia fer ibit :Chmas, omnibus plane
ijfdem, quibus nos, armor u generibus vti,
& aneas aque habere tormetorum machi-
nas, opere nofiris nihilo inferiores, imo, id
quibufdam in locis docente experientia, e
materia praflantiore & commodiore fabri-
catas : in fmguhs vrbibus , peculiarem do-
mum earum fabrica dejlinatam confici:
cumtfe arces ip fis nulla fnt , fuper omnibus,
Virbium portis machinas eas ejje collocatas,
atque cum vrbes moenibus robuflifltmis ,
profundistfcfofis, qua fnecef itas pojlulet,
immijja e proximis fluminibus aqua repleri
poflint, vndiquaque cingantur, tutiflimas
eas vniuerfi chinarum Regni munitiones
txiftimari, prafertim cum fmguhs portis
futti cum mmtrofa mAflUprapofitus fit mi-
litum

HI ST OR- LIB, III. S17

litum tribunus , qui nocturnis ens , diur -
nisfcferuet excubiis , extraneum^ nemi-
nem , fine exprejfio oppidani magifiratus
per mi JJu, intromittat. Atque hac, mea qui-
dem opinione confirmare vtique videntur »
aneas tormentorum machinas, Chinis non
antiquitus fiolim notas, fied ab ipfis etiam
primum repertas 'fiuijje, v.t ante dixi $ cum
etiam Chalcographiam initium ibi Jum-
pfifife clarum fit-^quamuis ab hoc artificio op-
pido dificrepantem, operibus^ plane diuer?
fis occupatam, de cuius vetufiate proximo

Quanto ars aeneis typorum

formis libros excudendi, apudChi-
nas antiquior fit* quam apud
Europaeos.

CAP. XVI.

A Dmirabilis ch aleo graphia admuentio.
tanta fubtilitatis ett, atque. artficij,vt
per eam memoria tot praftantifiimorum
virorum, qui fice lici antiquorum t emporum.
auofioruere, confieruatafit, quaproculdu-
0 $ hio

318 DE REGNO CHINA

bio abfque eius adminiculo plane extinElit
fuijjet 5 multi quoque hodie inter mortalek
degentium , neutiquam, vel ex inclytarum
artium, vel e rei bellica tractatione, tanto-
pere ad laudem gloriamtj adjpirarent , nifi
typographia beneficio , memoriam fiudto-
rum fit orum, vita fu a diutius manfuram
efiejperarent. Sed de inuentione artis & v-
Jit plura dicere, vitanda prolixitatis caufia
JuperJedeo, idj hoc capite defer ibam, quod
feupra me facturum dixeram, feubinde qua-
dam, inter multa, alicuius momenti exem-
pla referens, & in Chinarum, & in nofirtf
annalibus confignata. Communis opinio
est, artem typis anek excudendi libros, ad-
inuentam ejfeein Europa, <^Anno a partu .
virgineo M. CCCC. LIIX. feolertia Germa-
ni cuiufedam , cui Ioanni Gutenbergio no-
men erat ; cumij prima liter arum forma;
Moguntiaci fati a effent, ab alio quodam
Germano ( qui Conradus vocabatur ) artem
ad Italos delatam. Sed Cbina aiunt, a Je
artem hanc originem trahere, & excogita-
tam effe a quodam , quemipfi pro diuo co-
lunt y cumj maiores fui per Rhoxolanos

&

HISTOR, LIB. III, 21?

i & CMofichos , opportunos Europaa terre -
jiri negotiationi populos , in Germaniam
vfique , negotiorum caufia penetrajjent ?
artis eo notitiam deuenififi : mercatores
1 praeterea quofidam Germanos , cum per
mare Erythraeum (fi Arabas in chinant
vemffient , aliquot inde apud fe typis ex-
prejfos libros in Germaniam detulijfe ; eos
| pojlea in loannis Gutenbergiy , qui artis
inuetor exifiimetur , manus per ueni(fe,Gu-
tenbergium porro eam ex illorum afiefiu
haufiffe cognitionem , quam aliis demum
communicant. Hac fi vera fiunt, vtqui-
'\ dem in firiptis apud ipfos fide dignis ex-
ponuntur , necejjario fiquitur , typogra -
phicam artem ab ipfis ad nos perttenijfie ,
ebque magis, quod ho dieque multos Chal-
cographicis formis exprefios libros in Chi-
na reperiri confiat , qui ( fecundum no -
j firam putationem ) quingentis ante an *
rus illic excufi fuerint , quam artificium
I hoc apud Germanos coeperit.

\ Horum ego librorum vnum habeo, mul-

; fos in India, Hifiania, Italia % vidi, quoru

di-

320

DE REGNO CHINA

aliquot Herrada /acer Auguftiniana fami-
lia caenobiorii Cor ypbaus Aucbieonis emit,
fecum/ in Pbilippinas Infulas detulit, plus-
minus centum, variis de rebus tractantes,
& diuerfis regni locis , pleros que tamen in
Ocbiamia prcuinciaexcufos, in qua maxi-
mus est Cbalcygraphorum numerus ; plu-
res/fccu, vt ipfeait, inde abjl uhjjct, quod
libri illic ef bibliotheca ingenteh, vilifimo
pretio co'emantur,nifi Prorex inter dixijfet,
veritus forte , ne ex ijs Regni arcana expi-
fcaretur, qua omni ratione peregrinos ce-
lant. £)uamobrem Herrada, eius/ focijs
denunciari iu/Jerat ; nullos libros emerent,
jef quos vellent, dono ipfis daturum: fd id
poft ia minime fecit, aut ea, quam dixi, de
sauffa,aut obliuione. Eorum,quos iam ante
proregis interdictum emerant, circiter cen-
tum, vt dixi, erant, e quibus breiliter ple-
raque eorum excerptajimt , qua breui bat
hijioria deferibuntur', eo tantum, vt qua-
lis cunque de regno C binarum expofitio co-
cinnetur, donec homines buitifmodi rerum
eapaces, ad ea crededum animos inducant,
qua, hoc tempore , quo dobfcur tora adhuc, .

pt-

HISTOR. LIB. III. 22i

parumf explorata. frit, explicarifacile ne-
queunt-^ qua ratione adduBus, imo coactus
fum , multa , qua pro verifimts habentur ^
‘vtpraterirem,non fme reprehenfione tame
multorum , quib. ea fatis fhpergp notajunt.
Sed, cum locus hoc exigat , fequenti capite
narrabo , quasnam libri illi materias feri -
bant,vtqs,qua fdpiufcule iam dixi, & por-
ro, vbi opportunum fuerit, de republica di -
ligent itui huius nationis fum dicturus,
tanto maior f des adhibeatur.

DE LIBRIS, QV OS P.

Herrada, eiufq; comites e Chiru
attulerunt, & quasnam illi
materias feribanr»

GAP. XVII.

CEntum libris a P. Herrada eiusq? co-
mitibus,e china in Philippinas Infu-
las allatis, fequenteis materia explicata co -
tinentur,

Defcriptio totius Regni Chinarumfitus
quindecim eius prouinciarum, longitudinis
earum, & latitudinis, & quibusnam Re-
gnisftmfnitimu. £>*

DE REGNO CttlNA

De vectigalibus reditibus j? regijs , totU
wjf auU ordinatione : legitimis nem falx*
rijs > nominibus omnium officiorum $ &
cmufquc potefiate : & quibus cuiufqu: offi-
cij potejlas finibus circumfcribatun

De tributarijs, feu ftipendiarijs $ item de
numero immunium , in fmgulis prouinciist
& > quando ac quomodo vectigalia Regia
exigantur »

De varij generis nauibus confirueftdis,
& de nauigatione ; item de profunditate , &
reliquo fi tu portuum *

DC initio & vetufidte Regni Chinartim^
de origine mundi^quando & a quo mundus
fit conditus.

De Regibus C binarum, & mutua eorum
fuccefiione^guber natione item, , vita &mo*
ribus fmgulorum.

De Mrimonijs,ad idolorum, qua pro nU *
minibus a Chinis coluntur, facrificia adhi-
bendis \ de nominibus item & ortu fmgulo*
rum , cf quo tempore litandum fit*

Jfiuid de aternitaie animorum , de costo
& inferis China fentiant , quibus ritibus
mortuos terra mandent, eis^exequiasce -»

lebrent^

HISTOR. LIB. III. «|

iebrent 5 de feralibus, feu lugubribus vefit»
mentis, a quolibet pro rat tone neccfit tuli-
stis, qua mortuo deuindtus e si, induendis*

De legibus & confiitutionibus Regni
Chinarum, quando & a quo promulgata^
qua poena ftngulis addit afint, in violat ores
earum ftatuenda ; de alijs itidem rebus , ad
rite ordinandam Rempnblicam neceffartjs.

CMulti praterea libri de herbis ad me-
dicinam facientibus ■, & ratione,eas-adin-
firmorum falutem & fanitatem recuperan-
dam adhibendi, agunt .

^Alij porro multi de re medica libri > re-
cetium, veterum cp apud Chinas aut orum*
praiepta refiituenda , regendatf valetudi-
nis tradunt.

De motu & numero coelorum , ef fida-
rum errantium, de fiellis , earumjs effectis
(jr viribus peculiaribus-

De omnibus Regnis, qua Chinisfunt co-
gnita , fr quid in ftngulis eorum memora-
bile reperiatur.

De diuorum apud chinas vita» rebus
gefits, obitu, (f fepulchris.

S24 de regno china

De lufu talorum & latrunculorum, ali -

'isj; ludes gejlicuUrus.

T\ s> A/f ii fi rn sh» r/ivif-ii /»/ r/jen ivtuevrf-nirfi

Quid in vt ero foetus agat , quis eius ibi
flatus, qua fmgulismenfibus viu conditio ,
qui menfles partui fce lices', qui improjpcri
flnt.

T)c Architectura, variis f aedificandi ge-
neribus > & dimenfionibus latitudinis &
longitudinis domuum c," flructurarum, ad
aquam earum inter fi proportionem diri-
gendis. 1

De conflit titione foli fer acis , & infrugi-
feriflgnistp, quibus quodlibet folumflerile
an felix ft,cognofli debeat, & ad quodnam
frugum genus producendum, quxuis terrx
Jit idonea.

Deficiet ia fderum, & Aflrologia, quam
•vocant Iudiciariam , & canonibus in ad-
di fcenda ea obferuandis, thematibus f con-

DeJJhiromantia , & Phyflognomid, ali-
is^ artibus, qua e notis diurnant j & quid

qualibet notaflgnficet.

'nificet. De

HISTOR. LIB. III. 225

De jlylo, & ratione bene fcribendi, & ti-
\tlis , cuique pro munere & dignitatejua,
fiibuendis.

De educandis, alendis, ad curjum,in-
yfifumqfinfiituendU equis .

Quomodo e notis fit diurnandum-, quo -
nodo firteis mittenda , fi aut iter aliquod
Sciendum, aut aliud quid, cuius dubius ti-
'n eatur euentus,incceptandum fit.

De vefiibus & ornamentis omnium to-
tius Regni populorum, potifiimum Regis, &
'de ornatu atque infignibus magifiratuum.

De conficiendis armis infirumentisque
bellicis, acie cpin campo ordinanda.

Hos, aliosfc plureis libros, ij, quos dixi-
mus,virifiacrati e china attulerunt, & ex
'i His ea qua in hac hi ft oria recenfentur, fiunt
excerpta , ab interpretibus ex ipfia China e-
riundis ,quiin Philippinis Infidis ab Hijpa-
nis, earum cultoribus,educati fiunt.

peconuiuiorum feftorumq;

celebratione apud Chinas,

P Cap.

216 DE REGNO CHINA

CAR XVIII.

CVm aliquot huius hiflori x locis, de co-
utuiorum apud chinas adparatibus ,
rfttntionem fecerim $ xquum me facturum
ejfe iu dico, fi indicem, quibus illi ritibus co-
rnuta celebrent , quoniam fingulareis funt*
atque a noftrarum epularum & fympoflo-
rum mfli tutis longe diuerji , non ob edulia
folkm, quibus vefcifolentfed ob exteros et*
tam moreis . Tfatio hac, omnium totius or-
bis gentium, in epularum luxum ejfufifimX
est Cum enim diuitiis & ocio adeo abun-
det, neque veri nummis cognitione fit illu -
Jlrata ( quantumuis immortalitatem ani-
morum, vti audiuimus, credat & fateatur*
quemuis item ex hoc, in fempitermim illud
xuum difcedentem,pro merito pr&miis, poe-
nis ue affectum iri Jlatuat ) omnibus volu-
ptatibus , cuntHscp quas excogitare rttodb
potett, deliciarum illecebris, totam fefe de-
dit, & coti nent er eis, copic fif ime j? fluitur .
Totidem chinx a dp arare felent menfasfh
ue tabulas, quot couiuas inuitarint , etiamfl
coriim vel centum adduxerint : hx elegan-
ter inaurat x, (fauibus feris , ac vano flo-

'ttISTOR.LIB.IIt «7

m'myfrondium/fc implexu, atque alio orna -
tu, ad multam faeci antium iucunditatem ,
biclurata (fi exculta fiunt yteque mappis eas
contegunt, fed ornamentis tantum quibufi-
dam margines earum circumdant , ad ter-
ra m vfique dependentibus: in anguld men -
far um, multa canfira, aureis art ficose cla-
thrata filis, collocant, florum, (fi hypotrim-
matum, varia forma perquam artificiosi
effictorum plena , cuiufmodi fiunt elephan-
tes,canes, cerui, e faccharo falli, alia/f id ge-
nus animantia, varuf aueis, inaurata, vi-
ffurataep omnia. "Fercula concinno or dinc
menfis adponuntfiue auibnsfiue carnibus >
fime pificibus flrulta , cunila aromatibus
prsfiantifiimis condita, cum diuerfis iuficu-
lis coactis , (fi intinctibus : alijs vafis nott
vtuntur , quam fictilibus porcellanis te-
nerrimis, (fi argenteis , hac tamen apud
paucos, extra Proreges , in vfiu habenturi
eleganter adeo atque munde epulantur , •
vt mantilibus aut mappulis parum opus
habeant.

Cibos enim aliter non attrellat , ni fi in-
duratis quibufidam aut aureis (fi argen-
ti z

*z8 DE REGNO CHINA

teis bacillis , loco nojlrarum fufcinularum •
ea inter edendum adhibita cura (fi atten-
tione , vti cibos , quantumuis tenues (fi
minutos ', aliter non niji bacillo capiant, ca-
neant ne quid decidat : parum fedfape bi-
bunt, e cyathis perexiguis : omnibus conui-
uiis foeminas aliquot adhibent , hilaritatis
ergo, qua cantu, falibus, argutiis,rifum ex-
citent, & conuiuas oblettent, muficositem
alios, diuerfs ludent eis inflrumentisfalta-
tpres (fi comoedos , fcitos apprime fabular u
aci ores. Vno conuiuio maximam diei par-
tem confumunt, ob varietatem multitudi-
nem^ mijjuum, eo interdum Jplendidio-
rum, quo maior ett conuiua (fi conuiuato-
r is dignatio ( vt videre ett in defcriptione
itineris fiodalium,religiofa familia CAugu-
finiana , in fe eunda biforia nofira parte,
vbi mentio fit conuiuij, quo excepti illifunt
a prafide Chinchienfi, fi prorege Ls. iuchie -
onio) (fi ludicra iocdque epulis interpofita .
Vni conuiua multas adponunt menfas, con-
tinuas , quo numerum conuiuarum pro cu-
iufep conditione difeernant. In prima men-
fa,cui hojbes adfidet, coela fercula collocant ,

HISTOR. LIB. III. H9

frhypotrimmata, panem ffacchariten, loco

bellariorum , eat eris fequentibus menfis o-
mnibus diuerfos imponunt cibos crudos , ca-
ponum,pullafirorum, anatum, gallinarum,
fr ufi a [alita bubula, aliaque edulia, qua de
menfa non tolluntur , donec , finitis epulis,
conuiua difcedant ; tum demum conuiuat o-
rum famuli difcedentibus conuiuis,ad ipfo-
rum vfcp adeis incoBas dapes anteferunt,
ibifc pofiea omnes multis cum carimoniis
relinquunt. <^dd epulum proregibus aut
legatis Regis pr abitum , tantum pompofia
magnificetia adhibetur, tantum in idjum-
p^uum effunditur , vt conuiuat oris fortu-
narum magna pars huiufimodi profufione
pereat. Continuis enim viginti diebus agi-
tari, idemf epularum fr adparatuum o-
mnium, v It imi diei, quiprimifuerat, fple-
dor & ornatus effefolet. Fefiafferiasqffuas
omnes noBu ad interluniu celebrant, mul-
tis cum modulis fr concentibus muficis, ali-
is f inuentis periucundisprimus profert im
anni dies ipfis adeo fefiiuusest, qui,ipforum

menft

mares

vefli-

mor.e , primus efi dies interluni) ,
•JMartio. Eo die perquam (plendide

P 3

DE REGNO CHINA

vefiiuntur , floeminA monilibus fuis, nouo ,
habitu excoluntur, domus & i anu a tapeti *
bus , pannis fericis , variis cp telas aureis ex-
ornantur, & floribus ac rofis, ambustum
temporis fle at et regio, conft 'emuntur. Ira
flngulu floribus plufcuU ingentes arbores
plantantur , a quibus tum multa flflen-
cluntur lumina : arcus triumphales , cito-
rum, vt dixi, magna per vius p a fimi esi
multitudo, frondibus & viridi gramine
conueflwntur , faces ad illos, vmbelU Da-
maflena , aliuscpgenens flencA tcUadpcn -
duntur . Tefliuitatibus hiflee interflunt fla-^
cer dotes, magnificis veftibus induti $ hi, im
altaribus coeli, aliorum cp inanium fluorum
numinum flacra faciunt , multas ac cimi nt r
cantilenas: vniuerfla denique gens eo die U -
titiam & hilaritatem fluam, cantu, fi(lulisy
multiplicium ^ organorum mu ficorum fua-
uiflimo concetu atteflatur. illi, c uos nomi-,
nauimus religicfl flamilU flodaleis confir-
marunt, fi vidi fle illic panduras materes
minores p, pfalteriam, fidiculas, baccinas,
clauichordia ( qua vocantur) lyras, tibias ,
dnvp mufica tnflrumetafin noflru morem ,

&>

HISTOR. LIB III.

quamuis forma materiei y anofrisdi-
uerfa videantur, Pulchre tamen pojfefingu-
la internofci. Harmoniam vocum ad in-
(Irurnentorum modulos, mirifce, concentu
■perquam fiiaui, reducere callent , fonorum/f
dulcium pleraque genera habent. Per fol-
lenneis hofce dies multa eduntur fetfacu-
la, multa aguntur comoedia, vifentihtts iu-
cundifima, at% e vefiium, & reliquo con -
uenienti adparatu haud difficulter agno-
fcenda. lnterim dumhdc adbitantur j ad-
Jlantmenfe , dmerfis pifcium, carniumqm.
edulijs, pomis fruBihusfc varijs, vino item
Juauie daclylis confeclo , immixtis alqs li-
quoribus, fapore illud, odoreepgr atifimum
reddentibus, onufta, Toto eo die epulis &
copotationibus, quantum pojfunt, tam pro-
phani, quam facricoU,indulgent, c. jr hoc o -
mninoftbipfmfim habent ; ita fefe omnem
reliquum annum projpere , aut infelici-
ter tradudburos ejjc, prout diem eius pri-
mum tranfegerint. Hac au t nolo ip-t^liigi
de ferijs,aut Diuoru apud ipfos memoria j it-
eris, aut tunc, cum negotia qpiam illis e vo-
to cefferint, follenibus, ne aquoi fmj>lixior, ;

V 4 quam-

132 DE REGNO CHINA

quamuis & horum permulta, fmt. Hi enim
homines fiumma animi contentione , totistf
viribus trijlitiam omnem fugiunt.

De mutuis falutationibus
Chinarum, & tum vfitatis
apud ipfos geftibus*

CAP. XIX.

NVlla hactenus , toto terrarum orbe,
qua quidem cognita fit , natio, earum
ttiam , qua ferifiima & intrati abiles ha-
bentur, reperta esi, qua no fio quodam mo-
re, ciuilitatis quidpiam vfiirpet > corneis jp
mutuo in congrefibus (fi colloquijs, aut alijs
tratlandis negocijs , fy honorificas faluta -
tioneis adhibeat, quod (fiolim facium, ve-
tera hijl oriarum monumenta , (fi apud eos,
qui nojlr a at at e innotuerunt , populos, ho-
dieque fieri , eorum qua vifa illic & audita
fimt, experientia fatis fuperftejlatur. Ego
verbhacinre , Chinas omnibus alijs totius
orbis gentibus fuperiores effe , pro certo ha-
beo, confirmantibus omnibus ijs, qui id ita
fe habere, ipfimet fiunt experti, totq vtieos
cart-

HISTOR. L1B. III. 2JJ

carimonijs, honoripcisq^geflibus : ut inte-
gris etiam libris confcripferint prxcept act-
ui litatis moTum , quibus erga cuiujiiis con-
ditionis homineis vt endum jit . Horum ego
quofdam, vt adpropofltum meum , &ad
probationem eorum , qua a me allatafunt,
pertinere vifos, ex omni numero excerptos*
eadem tamen breuitate,quam huc vjquein
Juccindla hac hi (lorica dejcriptione obferua-
uiycommemorabo. Inciuilitatis (ummaejje
Chim putant, in occurfu congrejjuue, etiam
parum inter fe notos, mutuo Jefenonfalu-
tare. Vulgus falutandi hunc ritum obtinet 5
<^ilter alteri obuius,fimftram manu clm-
fam, dextra operit, deinde vtras^ mantis
vna pedi ori adprimit:multaqs inclinatione
capitis, indicat, tam beneobuio huic fefs ca-
pere, quam arcle manus inter fejint occlu-
Jk, beneuolentiamcp ijlam non in externis^
Joliim gejlibus conjijlere , fed in intimo et ia
pedi ore inharejcere, multis in eam fententi-
am, int er im dum manus hoc modo impli-
cat,additis didlis phaleratis. Proceribus &
aulicis alius mos efl , iscp priore ciuilior ha-
betur\& talis edt: Obuij inter fe,vtrifo con-
p s JiJlunty

a?4 DE REGNO CHINA

fiftunt y & di fp an fis ambobus brachiis, digi -
tos manus cj mutito implicant y in arcus for - 1
mam incuruatos 5 flepius ac ( aptus interea '
fefe inflectunt, mutuo falut antium honori»
fleo certamine y vtervtrum pracedere de-
beatiquofl nobiliores illifuntytantb diutius
his moribus inter fefle contendunt . Plebctus ,
subi quempiam in via y primaria nota vi -
rumyconjpexerit y in veftigio ccnfiftit y ta-
citus fp mclmato capite expeclat y dum ille
tranflerit: tametfi maxima vulgi pars yid,
nonthnvrbamtate y quam metu p cena fa-
ciat* Huius enim moris negligentesy con-
tinuo cunctos atrocibus & diris verberi-
bus mulclariyexperientia docuit . Si q uis e
plebe y Loitium aliquem forte alloqui velit ^
vhiin eius conclaue esi ingreffus y in genua
ft at imfub fidet y & inclinato yad terramque
deieblo capite y genibus nixus y in medium
conclaue pergit , ibi deflxus y quid petat y
demifliflime y fermone aut feripto expli- *
cat; reflonfo accepto y eodem y quo wgref
Jus fuerat y modo y genibus egreditur y ca-

uet tamen y ne Loitio terqiim obuertat>

o

donec e concLui dtjccj ferit* Si quis honore

Jibi

HISTOR. Li.B. IH,

tbi & aut or it at e parem inuifit y frequenti*
rus decoris inclinationibus inuicem Jefr
wnorant, & carimoniofis gejlihus alter al-
terum fruperare cenatur y quibus multum
\ emporis efr ‘verborum perditur . Si amicus
tmicum inuifat y is y qui interpellatus eBy
*um qui int er pellar at y domum redeuntem*
in viam vfique honoris caufra y dedu c it. Sed
hoc oppidani potius * eius denique vrbisin -
toU > conditione p areis* factitare confue -
runty quam catera hominum turba. Si a*»
liande aduentans quifiiam amicum in vr*
be > aut municipio inter uifrat , aut vocatus %
hominis ades ingrediatur y aut forte in vi*
co ei occurrat: oppidanus ille y fi forstenuio *
ri vefre indutus fit , adeuntem & adlo~
quentem aduenam y tametfi etiam con-
(anguineum > aut veterem familiarem
fiuum y ne vno quidem verhulo, excipit >
(eque vidifie ipfum y aut vrtqrnm no*
mjfi y omnino difiimulat * confefiim m
Juas &deis reuertitur * vefles quas habet
Jplendidifiimas * depofitis prioribus *
induit ; Tum demum progreditur
hofiitem compellaturus * multis ei

hahi k

2^5 DE REGNO CHINA

habitis honoribus > perinde ac fi paulo ante
ille in ddtbus eius nofuiffetyaut domi ipfiim
qu&ritaffet . c JMos hic apud Chinas confian -
ter obfier natur , quippe a maioribus profe -
Itus y & ini e r religionis myflerid habitus ,
In peregrinos mire hofpit aleis Chim fiint>
aduent antibus j^y fi atim bellaria multipli-
cium hypotrimmatum & frucl uu , vinum
item y aut aliud quoddam potionu genus ,

tibus qtiibufdam magni in re medica vfus .
herbis confectum ( quod non y mfi calidun
bibitur) adponunt. Eofidem etiam inter f
vicini mores feruant: fi cui incolar umfortt
conterraneus aliquis occurrat7 qui a patri a
aliquandiu abfuerit yalter nouum hofpiten
rogat ycibumfumpfiritynec ne. Sicomedijji
fi negat y in proximum eum introducit di
uerfiriumy & adparari iubet aduentitiun
conuiuium fane quam opiparumyquod qui
dem facile pote st fieri y cum oppida, vrbes
fuburbiay cunila denique hominum habi
tationi accommoda locay huiufmodi caupo
ms fint frequentia, in quibus leuiprecio de
Meate epulari liceat }ob cibariorum omniur
L vilt

HISTOR. LIB. III. 237

ilitatem, cuius fupra memini. Sin ille ali-
^ de rediens popularis, ediffeje dic at, in ali~
n tabernam , m qua loypotnmmata, fru-
' 'us , aliacp huiufmodi penuaria vendun-
tr, adductum eum, lauto tragematum ad-
iratu, multis j( editis amoris fybeneuo-
ntia [ignis, amicus exhilarat. Muliebrem
'xum , cuiufcunque qualibet conditionis
't,tam alienigenas , quam indigenas, in ho-
'■ore magno habent, maritas inprimis, ad-
it, vt qui erga aliquas ex illis turpe quidpi-
m effutierit, aut obuiam factis nihil hono-
ris exhibuerit, aut pr ater euntibus via non
\ 'ecejjerit , infamis habeatur 5 quamuis adeo
aro, adeo injignimodejlia cura habita, in
ublico conficiantur, vt vel ob hoc ipfum,
mnicultuc ’? honore digna videri pofint.
ihina, prafertim nobiles, erga exteros per -
orneis atque officiofi funt, vt apparet ex
tinerario Augufliniani infiituti religiofb-
um, qui hoc ipjimet funt experti.

De honeftate & difciplina

mulierum, & quibus conditioni-
bus tolerent impudicas.

Cap.

*38

D£ REGNO OHINA
CAP. XX.

REges, magifiratusque huius Regni ,
omni cogitatione, cura , flhcituiint'
(fi diligentia in id incumbunt ( quemad-
modum e legibus ipfbrum confiat ) vti o-
mne flagitiprum genus e regionibus fius
exterminetur, equam ob rem, cunctis, equi -
bus poffunt , rationibus, (fi modis, ea ex -
rirpare conantur, (fi fice Ierat os, nulla pla-
ne data venia , feuere coercent ; qua res
facit , vt incola harum terrarum omnes ,
fummo (ludio caueant , ne quid reprehen-
fioneaut pcena dignum perpetrent. Cum-
que inter alia, mulierum impudicitia (fi
petulantia, rempublicam, quantumuis be-
ne confiitutam facile pejfumdet atque e-
uertat , optimis legibus (fi decretis huic
fielerum labi adaierf antibus , tantum ma-
tum inqenti labore prxcauent: adeo vtve-
tufhim hoc, ampli fimum fi Imperium alijs
recentioribus minoribusque Regnis hac in
parte minus damni fecerit, c. Mulieris enim
impudica (fi lafciua nomen tota vrbe fa-
cile innotefeit, quam uberaro in publico con-
fio cela. ■ Inter alia hac de re chinarum

MISTOR. LIB. Iit t'3

placita , ijhic etiam eft, quo parentibus di-
ferte pracipitur , Vt filias, quamprimum
per earum atatem, & paulo confi antius iu -
dictum licuerit, domiinclufds, atquefecre ->
tas contineant, fr ad benefias occupationes
atque negotia infiituant , ne vllusignauia ,
fcelerum omnium parenti, apud ipjas locus
relinquatur. Hac lege nupta etiam alli-

gantur, dr£le adeo cnfiodita , vt ne Pro-
regum quidem, fipprafidum, imonetpfius
quidem Regis uxoribus & filicibus eius gra-
tiam fieri fama fit , fied continenter eas
aurum , fericam , linum nendo, alusue ope-
ris manuariis diem tranfigere fit a vt igna-
na,
ftu

itaque filia , his moribus educata atqui
innutrita , matrum infuper honefiis per-
petuo negotiis occupaturum pofitis ob Ocu-
los exemplis incitata, omnem, •vel dema-
tis folum cogitandi , occafionem amittunt^
adeo , vt hac nunquam fiatis laudata ho-
nefiifiimdque confuetudo apud eas in na-
tura iam abierit. Vnde fixus muliebrisha-
tum regionu fummis in malefias oneribus

duce-

in fami ad vitam degant. luuencula

*40 DE REGNO CHINA

duceret, fi ocium agitare cogeretur. Conti -
nua ijibac & fiant anca adfiduitas , eas vf-
que adeo in officio continet , vtin publico
aut e fenefira profieclantem honorata con- •
ditionis fcemmam adfiicere , nouum, pla-
ne f monftrum videatur : Viuunt enim mu-
lieres honefiifiime. Sin contingat, vt alicui
earum neceffariam quampiam ob caujfam,
vt,ob morbum, aut mortem parentum, aut
alia hmufmodi ( alias enim mutuo fiefie in-
teruifire ipfiarum moribus haud est rece-
ptum ) adibus exeundum fit , lectius occlu -
fit, nemini f conficienda gefi ant ur, vt ali-
bi diximus. Meretrices ideo tolerant , vt
hacpermifiione, cater arum mulierum pu-'
dicit i a illafia confiruetur , gr auior acp mala ,
in vrbibus alias cooritur a, auertantur ; ita
tamen, ne probis (fi pudicis quicquam inde
detrimenti inferatur. In Juburbijs enm
fiorta degunt , a ciuium confiectu, vrbisop
domicilio exclufa , ea lege atfy omine, ne ex-
traprofiibulorum peculiariter ad hoc defii-
natorum limina pedem vnquam efferant :
neue, ni capite puniri velint, in oppidum

ventitent: at que, mter alia, meretrices t an,

HISTOR. LIB. III. * 24£

bie&ajunt, vtplerunque prolet artjs, aut
tancipijs nata , aut peregrina fint , aut a
matribus in ipfis cunis , ad turpitudinem
<anc (ubeundam, diuendita, qua perpetua
lurifrimaq^freruitutis jpecies , Chinis admo-
lum frequens esi , vt pauperibus 'viduis >
r ua non habent, vndeviuant, liberos fruos
vendere liceat, quorum fremitus non nifi
morte terminatur : froedacp hac conjuetudo,
tam altas toto regno radices egit, vt, mul-
tos illic negotiat ores repias , qui maximam
fortunarum fruarum frammam in humfrno-
di mercatione collocatam habeant . Emunt
enim puellas fredntb educant, pfrallere,muji-
cisqpnjlrumentis frcit e ludere docent , lafrci-
uiscp aliis moribus imbuut ; nubileis faci as,
in lupanaria contrudunt, quorum frupra
meminimus. Primo die projlitutionis, eas

aaquenaam,cumpoteji
ius 'vrbis projlibulis a Rege prapojit um, ad-
ducunt ; is earum patrocinium frufrcipit, ca -
uetfr ne quid turba eam ob rem oboriatur .
Elapfro e a die, prafretfus hic in eas nihil am-
plius iuris habet, pr ater quam quodfrmgulis
menfribusfremel ad freortumin lupanar itat ,

fr> &

/

14* DE REGNO CHlNA

pcnflt at lonem tantam exigit > quantam
CT eius, a quo in id loci conietta est,&ipfius
flcorti conflenflu.proflituta illi impofluerat,ob
fumptus fcilicet eoufque a negotiatore, cum
in emendam , tum in educandam, at que in
eo vita genere erudiendam puellam factos*
CMuliercula ha feftiua blanda j.funt, tan *
tant ludutcp fuauiter, veftiuntur elegat er ,
colore fuco mentiuntur * Multa inter eas o*
culis captafcemina funt, liberis parentibus
nataiha comuntur & pigmetis inficiuntur i
a catens,quib. integer vijus, maxima^ flo*
r entis at at is pars in luflris hifce tranfaEla.
tlf neque quoad viuunt,e feptis iflis audent
excedere, edici o fcilicet puhlicoj)hibita,me>-
tuentib . chinis, ne turpitudine flia aliquid
damni dent . Quidquid vitra preciii, quod
nutriciis illis, de quibus diximus, fluis, pen *
dut, vulgato corpore meretur, id omne pra *■
flecto ei, cuius mentionem feci, exponunt . Is
dilige ter tot u eum quaflu cuflodit, &quot *
annis, accepti Cenfloribus ratione 'fert.Potf*
ea vetulis iam meretricibus lucru illud par*
ce atque demenflum redditur, quo fcilicet, fi
fors ita ferat, vita tolerent, neu extreme fa-
me

HtSTOR. LIB. IH. a+t

tne laborent, quod fi forte acciderit, aut tan *
tum eis flipendium prabetur, quo alantur ,
aut in ptochotrophia egenorum debilium ,
quos Rex fiuis reditibus, vt fupra indicaui -
mus, fuftent at, recipiuntur. Pueri amatrib.
tgefiateprefiis venditi, ad opifria difiendu
adhibentur, qua vbi perdidicerint, inftitu -
tori aut domino fuo artifici , adcertu tepus
'operas fias addicere coguntur ; eo elapfo, he-
rum opificem non filum libertatem ipfis re-
fiituere,fid etiam vxoreis conciliare, fi co-
nditiones quarere, ad teli a lares % compara-
dos auxiliar eis manus porrigere, qui vicia
parent , viam atque rationem idonea often-
dere, neceffe e fi ; nfijponte faciant, a magi -
fractu eb adiguntur. Intricem tamen ifii
magifirishifie piis, primo ineuntis cuiuffi
anni , aliis fi item certis quibufidam diebus ,
honoris caufia > fi declaranda gr aritudinis
ergo, munera quadam offerunt. Liberi ve-
ro ip forum , fui plane iuris euadunt , neque
'patronis fuorum parentum vila refunt de-
uincli, pr ater quam , quod beneficiorum in
hos ab illis collatorum , memoriam retinere
debeant ;

^ 3 De

444 CE REGNO CHINA

De forma nauium , quibus

tam in mari , quam in flumi- ►
nibus, Chinaevtuntur, &
quomodo totoanno
pifcibus abun-
dent.

CAP. XXI.

NAuium & cymbarum , quibus Infit- \
U, longitudo Oceani, multaop magni-
tudine infignia,peromneispene Chinarum
regni proumcias decurrentia fumina ena-
uigantur, ingens numerus est ; neque minor
hominum in ipfis nauibus tectu lar eisep ha-
bentium multitudo, adeo vt fluutj frequen-
tium oppidorum ffeciem refer ant, (f aque,
atque terra, habitatoribus pleni exijlimen-
tur. Perfacile , leuicfefumptu naueis china
conjiruunt, cum lignis , ferro , aliis % ei rei
idoneis materiis abundent. Picis genus ha-
bent, nofiro longe tenacius , qua in modum
lapidum nauigia indurefcunt : hac commo-
ditas, & copia hominum,nauicularia peri-
torum, efficiunt, 'uttamvarij generis na- ,
ueis a Chinis adifcentur, quarum cuiuis pe-
culiare

HISTOR. LIB. III. *4?

tuli at e nomen esi : Alteros quoque Alteris ce-
dere vtique nec flfeeif, cum tantam homi-
num colluuiem terra vixflufi meat. AMaxi-
m& nauium , quibus longiflima nauigatto -
nes conficiuntur , Gtunchi vocantur ^quibus
fl ad bella vti volunt, cafttUis ad proram &
puppim exadifleatis maiores faciunt : epuod
cum orientalibus fy Lujit anteis nauibus in
■ Indiam euntibus ipfis commune e it . Earum
tanta copia eit, vtprafeclm daps quipi-
am intra vnum diem ad fexcentas cogere
queat . Oneraria Giumhis forma & magni-
tudinepene aquale u funt : hoc filo diflferut,
quod prora fr puppe pnt illis humiliores*
\silia habent minora nauigia,noflr is cata-
flcopijs fimilia:ea qrntuor habent ab vno la-
tereinget es remorum ordines, quorum fln-
guliafex, aut, ad minimum* a qrntuor re-
migibus aguntur , K^Apta admod um pnt
enauigandis fluminibus vadofl oribus ,mi-
nusfeprofundis , incolarum lingua Banco-
ens vocantur \ ^Alia quadam latior e s na-
ues, lanteas ipfi vocant, ocio remorum 1 or-
dines ab vno latere habent , flngulos a fex
impulfos hominibus . His duobus nauigio -
c^3 rum

4i6 DE REGNO CHINA

tum generibus pradones, quorum ingens ea
tnan copia, potiflitnitm vti cofueuerunt , ob
agilitatem, ad fugam &pr alium quoque, (i
res ferat, expeditis. <^Aliud pr at er ea naul-
um genus fabricant , longitudine triremi- ;
bus par , fed latitudine infigni 5 ha modie 9 \
etiam flumine feruntur , ad mercimo-
nia hinc inde transuehenda apta, quod agi-
leisfint, & facili labore, in fluminibus, qua
'velis, impellantur. <^Alijsinfuper multi-
plicibus nauigqs china abundant , in quo-
rum aliquibus vifuntur pergula inaura-
ta & picturata, quomodo ea potifimum
excultafunt, qua Proregum (f magiflra-
tuum voluptati feruiunt. Rex in omnibus
prouinciis earum nauium,qua Giunchi vo-
cantur, ingentem habet claffem, milite du-
cibus<finftrultiflimam,qua prafldio fit na-
uigiqstum ipforummet chinarum, tum ex-
terorumfinitimorum negotiandi caufla in
chinam traq cientium , vt tuto eo acce-
dant, abeant que, neca piratis infeflentur:
eadem fluminibus tuendis diligentia ad-
hibetur, quorum cuflodia, eam ob rem per-
petuo parones aliquot armati ( £ regant i-

msTOR.UB.in. 447

nos Vocant ) prafiint; ac vniuerfi exercitui
madi a rege Jlipendia prabentur < Picis >
qua utuntur ( id Giapet^, appellant ) ma -
gna, ut dixi , pafiim est copia ; & e H certa
quadam maffa , e calce (fi pinguedine pifeu
cuiufdam , qutm Vname China vocant a
eonfella , non tenax filum, fidetiamtere -
dinibus parum obnoxia ; vnde una china -
rumnauis i duabus nofir is durabilior efi,
atque diutius etiam duratura nauigia ef-
fient , ni obfiaret tenuitas. Antlia , eo-
rum , & forma a nofiris diuerfa , ^ rfr-
tificio acvfiu ipfis fiunt proferenda. E mul-
tis enim partibus coagmentata fiunt , in-
Jlar infirumentorum , quibus in irrigan-
dos hortos aqua deducuntur , in longum in-
tus nauibrn adfixa , ad hauriendum vfque
adeo accommodata (fi faciles , ut vir vni-
cus fidens, pedibus rotam circumagat, per-
inde ac fi fialas aficenderet , fentinamffe
magna nauis ( t amet fi aqua redundan-
tis) intra hora vnius quadrantem, totam
exhauriat. CMulti reperiuntur in nauibus
efi phafidis nati atq? educati, qui in ficcupe-
de nunquam tulerint, ne qi aliud quidquam

opi-

a48 DE REGNO CHINA

opifictj didicerint , aut alio modo vicium (i-
vipararenorint , quam quem a parentibus
haujium & hareditate relictum accepere $
quod fcilicet mercimonia ab vno in alium
locum transuehunt , hominestf ab vna in ,
ait eram ripam tranfportaflt. I^uptas libe- i
rosfojuos eadem in naui fecum habent : ita ,
vt fape in vrbem quampiam venientes ,
vrbsnefit, aut quo locor u delati fmt , igno-
rent ,cu vrbe nihilindigeant, & innauigijs
animantia diuerfi genens, quibus viltitet,
nutriant , cuiufmodifunt gallina, anates ,
coluba volucresqp alia. Sunt pr at er ea inna-
uibus multa caupona, mercatorum f taber-
na, mercibus raris, preciofis atque exquifi- '
tis, referta, quas velin vrbe omnibus rebus
inflrutiifsima defideres-.magna copia fer ici,
Juccini orient alis,. mofchi, aliarumtf rerum ,
fuperfluarum verius, quam necefanarum,
omnium certe paratu facilium. CMargini-
bus feu extremitatibus nauium , impofita
conficiuntur tefta, confit a malis auran-
tifs,alqsf fructibus -^fctilia item vafa com- '■
plantata floribus & oleribus quibufdam ,
efu iuxta atque aff eclu p er iuc undis. In me-

HISTOR. LIB. III. 24 9

dianaui vinaria habent , (fi pifiium rece -
piacula, quos retibus afii due capiunt . China
enim eundis, que hoc nomine commendari

pojjknt, regionibus, pificofioreil, ita vt(que-

admodum dixi )pr opter commodam multi-
tudinem nauium , fi innumer abi Itum pi-
fcatorum, mare fi flumina perpetuo fklca-
titm incredibilemcjt pifiium copiam , reti-
bus, fi alijs infirumentis quotidie capien-
tium, pifies inde a quingentis vfife milii ari-
hus in vinaria, quorum fupra memini, con-
uehantur: ea fingulis diebus recenti aqua
inftaurantur, pifies if omnes, eo, quod natu-
ra cuiufiqne conuenit, cibi gener e nutriun-
tur. cAd pificatum menfies commodifiimi
fiunt, Februarius, cJMartius, ^Aprilis, qua-
dofiuutj intumuerint tfiquidem tum mari-
ni pifices eos intrant, ibiefe oua pariunt, que.
pofiea apificatoribus excipiuntur , hoc arti-
ficio vicium querit antibus, fi pificeisin ijs ,
quas in fiua quifip mui habet, pificinis, edu-
cantibus. <fiid pifiatores alie deinde naueis
e regno aut prouincia ventitant, pifies tf il-
lo s emunt, fi fiirpiculis ,fieu corbibus e vi-
mine contextis immittunt , que ne aqua

a?o DE REGNO CHINA

vfpiam penetret , papyro munita funt , oleo
macerata: indies, vt dixi,recentem aquam
pifcibus affundunt > & cibum dant. Pau-
pesyhuiufmodipifces emere folent $ eos fi im-
mittitfeptis , q ea, ad re domi habere folent 5
ibi ingradef eunt , & palato fi ut acceptifii-
mi-paruuli quoqfinfoffas 1 rbanas ( qutb.
in hoc negotio vt plurimum vti fiolent )
deijciuntur : in quibus in epulas Prore-
gum , magifiratuum & purpuratorum ad-
fieruantur > neque cuiquam , nifi ipfiorum
confienfiu, ibi pificari licet, officia pala-
tina, fieu Primateis , fikpius ammt caufia
in fluminibus circumuehuntur , nauibus
quibufidam t effis , conclauiumque fplen -
dide & affabre , multis concinne inter -
pofitis feneflris , fiippofitisque trudibus ,
exadificatorum adparatu vifiendis. In
his illi fiub auUis & vmbr aculis pre-
tiofifiimis & pulcherrimis , iucun-
ditate fime & commodita-
te perquam opta-
bili, confi-

HISTOR.LIB.in. 2j*

De mirabili quodam modo»

quo anates ingenti numero, mini-
moque fumptu Chinse pafcunt,

& de ingeniola iucundd-
queipforum pifcan-
di ratipne.

CAP. XXII.

Ct Vm hoc regnum vfque adeo populo-
ifumfit, quemadmodum ex hac htflo-
ria fatis intelligitur ; neque etiam otiofl fea
ignaui ferantur atque tolerentur ; ingenia
utique paupertate laborantium , necef. 'ita-
te, artium omnium inuentrice , coguntur,
'ut nsuis indies artibus excogitatis, viftum
fibi parare contendant. K^it, quod multi
videant, regionem habitatoribus effe vndi-
quaque plenam , (fi ne palmum quidem a-
gri reperiri,cuifuus defit cultor: aquas fifi,
(fi ingentia flumina fer utantur, fuisfc in
nauibus (fi cymbis, vt dixi, habitant: in his
familiam fub tuguriis qmbufdam affabri
flrutfis, vt ab iniuriis imbrin,aflus ac tem «
peflatu defendatur, continent. Hic quoq \ e »
quiflp exercet artem, ac opificium, quodfcit,
(fi cuius haris quafl a parente r elici us esi,

vnde

4V* DE REGNO CHINA

unde complura, apud ipjos huiujmodi in-
uenta a.tq, artificia Jane admiranda uide-
re licet : inter qua ex pracipuis unum esi, e-
ducatio anatum-,qua tanta totius gentis in-
ter est, ut non exiguus indigenarum nume-
rus ea victum quarit are cogatur ; qua Jane
Jupendo hocce modo infiituitur. Caneas
quajdam habent ex arundinibus textas r
qua puppim nauigif longitudine aquant ,
queis commode ad quatuor millia anatum
includantur: hi quotidie pene in nidos ad
idjgillatimincaueisparatosouaedunt. Is
itaque, qui hoc quajus genere victitat, oux
nidis exempta , aftate latamini buhalino
aut etiam anatino ( quod pracalidum est)
fubijcu-cm tamdiu ea (ubi acer e patitur, do-
necpullos gener ajfe uideantur: tum e fmo
Jublata Jingula ordine percudit, & in uno-
quoque anaticulam inuenit uiuamiea vero
dexteritate ouum pandit, ut uix unquam
pullus aliquis iilu moriatur , non Jne fie-
£l at orum admiratione , cpui tamen parum
frequentes adcurrunt , cum ars hac perue-
tufla , J hojceapud populos vulgo nota fit: '
tumcfi huiujmodi indufrria annuat irn qua-

v', P°'

HISTOR. LIB. III. 2jj

dunt: huic oua imponunt ,oua, Jlr amine, a-
lUcL igneis facile concipiente mat erie coope-

tx ouis excludunt : tam f edici prouent u* *vt
caute anMiculisfi^

uorum,fcateanu Eus deinde alius incautus
cogunt * in opneis funt anates grandiores ad
pullos jubter alus condendos & fiouendos
adfuefacts, donec rofira eorum fiant cor-
nea* & dum ipfimet cibum caper e ,prat a pe-

te* qua educatu funt , nutriuntur, fingulis
miehmmane , obieclo ory^&cocla paululo ,

ritur*

ftH DE REGNO CHlNA

titur, ponticulus e cannis textus, nauim in*
ter & ripam excitatur, eum tranfeunt ana*
tes,procurfu adeo impetuofo, vt altera fu*,
pra alter amprouoluatur, multo Jpeclanti*
um rifu. Eo modo toto die in pajtione funt,
prope aquas, & in agris oryft conftis, cer*
to infuper ab agrorum dommis precio ana* \
tum nutritoribus perfoluto, ob arua hac ra*
tione ab nocentibus herbis purgata. Cum
aduefperafcit , anates ingenti numero in a*
quas proruunt , ad fignum tympani pulfu, e
nauibus datum, quo conttocarifolet, f per
ponticulum, de quo antea, in caueas fuas re-
deunt: c at erum quifque grex e fua naui da *
tum fignum probe internofeit, etiamfima -
gna adfit nauigiorum multitudo , quorum
etiam unumquodque peculiari fuo a cate -
ris foni genere difeernitur, cui anates egre*
gie funt intenta. Hac ars atque exerci*
tatio. Regno huic fr frequens efl, & per-
utilis , cum maxima incolarum pars, hif*
ce animantibus victitet : palato etenim
accepti fima , iucundifimaf , & ingenti
numero , 'vdif pretio funt compar.iiilcis,
& per leni fumptu nutriuntur. 1

Vtun*

HlSTOR. LIB. III. iff

Ptuntur etiam China genere quodam pi-
fcationis, non minus, quampajlio anatum
Jit, artifciofo, multa cumjpeclatonsm vo-
luptate. Rex in Jingulis vrbibus, ad flumi-
na conft is , pecutiaYeis quafdam cafas ha-
bet, in quibus annuat im multi corui mari -
ni aluntur , quorum opera in pifiatu, ijs
menflbus , quibus pifees oua parere deji -
nunt,m hunc modum vti populareis folent .
Eximunt coruos e caueis , eosque ad ripam
fluuij defrunt , in quo multus habent pa-
ratus cymbas , quas , mediam nauigij par-
tem, aqua impletas, continuo ordine in or-
bem locant: coruos inde fubtcr alus funicu-
lo oblongo ‘vinciunt, ingUiuiem h atte-

nua confringunt, ne pifcss deglutire pof
fnt\ in aquas deintos dejciunt , vt pifees
capiant $ id vero cor uls , vt auibus aqua-
ticis haud ingratum , fupr a modum auids
celeriter in flumen ruentibus ; fhbmer-
gunt tum fe , atque vbi tam diu fub vndis
latuerint, donec roflra Collaf pifcibus ad
ingluuiem vflp compleuerint, emergunt , &
in cymbas eade celeritate reuolant, cajtosf
pifieisin aquas, eam ob rem, vtfupra dixi,

in

35<S. DE REGNO CHINA

in fcaphis adferuatas , e roflro collotf effun- ■
dunt: ne fcilicet minores pifciculi morian-
tur; redeunt eueftigio in aquas, pradam no-
uam petituri-, & hunc laborem totis quatu-
or horis continuant , tanta agilitate , ut
neuter alteri impedimento fit, donec cymba
pifcibus fint oppleta ; tum demum, nodus il-
le, quo ingluuies conftncla erat,exfoluitur.
Corui in aquas rurfum dimittuntur , ut
immerfifibi iam ipfis pifces capiant, cibum-
que quarant , quod magna auiditate faci-
unt,quia die pifcatuni antecedente, demen-
fum illis minime prabetur ( certus , id esi,
milij numerus ) quofarneflimulante, fiant
auidioreis. Exfaturati, ubi aliquandiuin
aquis oberrarint & lufitauerint , ex aquis
exempti, in caueas reportantur, ibique ad
jnenfis ufque pifcationi aptos , detinent ur,
quibus redeuntibus , ternis quibujque die-
bus, ad pifcatum corui adhibentur, cuius
•ufque adeo cupidi , ufque adeo adp et entes
funt,ut,toto anno, fi liceat, nihil fatturi li-
bentius uideantur. Tribus menfibus, Fer
bruario ( ut dixi) CAlartio ^Aprili, ta-

ta pifcium multitudo capitur , qua totiRe-

gno

HISTOR. LIB. III. -257

qno fufificiat, js, quos priori capite expofiui,
modis. Cum igitur tanta omnium etiam
durum rerum copia China abundent , et-
iam longe a mari diji antes , jingulis diebus ?
p ifcib&S;Ji volunt, recentibus vejcipojfunt .

Qua follennitate Chinarum

Rex, aliorum regum & Principum»
fui etiam Imperij vrbium & po-
pulorum legatos ex-
cipiat*

CAP. XXIII.

CVmfiequenti capite, mihi de legatione
dicendum fit, quam Philippus Hifia-^
marum Rex Catholicus , pro infignijuo rei
Chrifiiana promouend&fiudio, ad, Monar -
cham amplifiimi chinarum Regni mittere
/latuerat: ; cur itemgrauibus de caufiis ea di-
lata(it, certa fcilicet occafionis,qua non pro-
culabefife tum -videbatur, expectanda gra-
tia: non inepte fiaclurum , neque a finibus
propofitimei difiejjurum me efife exifiimo ,
fi nunc ofienderim, quibus honoribus, qua
rituum morumque fiollennitate chinarum
R Rex

158 DE REGNO CHINA

Rex externoru regum & populor u levatos,
adjefe quibuscunque de' rebus mijfosexci-
piat atfa tractet , quod fumma, fcitu% neu -
tiquam indigna humanitas in hifce ritibus
eluceat , e quibus, quanta Jit gentis eius, de
qua dicimus yvrbanit as (f diligentia, fatu
fu qerf cQgnofcitur . Omne s igitur, qui le-
gatorum titulo in Chinam veniunt ( nihu
penfi, ab amicis fint , an ab hoftibus ?nifi)
tanto cum honore excipiuntur & coluntur
adeotf magnifice traciantur,acfiipfi cor an-
corum domini adfint. 2{eque enim filum
toto terrarum orbe, apud omneis Principes
ture gentium vfurpatis legatorum priuilt
gtjsfruuntur,mprm'is vero, ne ipfismet in
luria cjuiccju.im, molefliaue inferatur ^Jec
quafntiis hofiilis, & Pegi, lieif publica d<
mnofa fit legatio , nihilominus tamen Jn
gulanbus multis immunit atibus turibus
gaudet. Statim vbi legatus aliquis, ■ vfiia,
ad Regni fines accejfierit, qui proximus *
eo ab e si, 'vicina vrbis pr a f dius aut ma 'j
firatus, obuiam ei ipfiemet procedit * mut
cum honore verborum , & infigni moru
comitate hominem excipit ; Prffectum a
ro omneis eius vrbis LottficunSia offi

HISTOK LIB. III. *59

?egia, duces, milites % prafidiarij , magna
ripa comitantur. Orator e nauiegr effit* ,pe-
iib . terram attingere haudqwq permitti-
tur, quantumuis velin^ximo diuertendiu
(itfed continuo ab ocio hominibus in littore
maris eum expeclantibm, ge fiat oria fella e-
burnea,aut e pretio fa alta materie fa^t a,ho-
lofericocp aut DamaJ ceno, aut auro bractea-
to obducla,cuiufmodi fingults in vrbth.op-
pidiscj? ad fubitos huiufinodi cafus, madatu
regis habetur fufcipitur. In omnib.etia vr-

bib.oppidisep regni grandtoribfumptuofam

pamplamfc domum Rex habet ,in qua prin-
cipii getium^ exteraru legati, pror eges ite,
prafdescfe prouinciaru & magi f ratus reces
creati, ciim ex aula ad munia jiia obeuda irt

prouincias abeunt, hof itio recipiuntur . H&

&deis variafupellecHh , f ratis, lectulis, ali-
is tp vtenfilib.neceffarijs, cunctis dentepr eb.
inftru5lifima ornatifwMfofunt,ef ingen-
tis diuertentiu multitudinis, nemine ait en
quidq impedimeti aut moleflia a df er et e ca-
pace is. In has aduentas Orator, eo, que dixi-
mus, comitatu, deducitur, fiue equo vectus,
fiue lectica, quodvftatius ett , latus . illic
relinquitur * magna cum morum cari-
R z mmh

'2tfo DE REGNO C HIN A

moniarumj^ pompagerti adiungunturho-
mines,quiipfi mini flrent, mille ite, aut duo
milii amiliui, cum tribuno,cuflodisc caufia:
eo dem modo fornum rediens, ad fines vfy
Regni honorifice reducitur . Sequenti, post
c&rimoniofam exceptionem , die, magiflra-
tm,aut Rector duitatis, legatum irnfit: &
*, vbi,qmaJJolent,ex eo qu fient, rogat, vn\
de veniat, a quo Rege aut Principe, quaue ob
negotia mijjus fit ? Quidquid ad interro-
gata refponfi acceperit , quidquid percun-
diationibus his expifcatm fuerit, eius conti -
mib Proregem aut Infuantonemfqm in me-
tropoli cuiifig prouhicU perpetuo degunt j
illius ok fiu t radius • Prorex aut Infuant o.
eueflmo Regem fuprcmum fenatum cer
tiorern reddunt . Rex fatim aut opperiri le
gatumiubet, aut commeatu dato , potefia
tem illifefe adeundi facit : & eifdem magi
f ratibus prfiribit, quibus modis eum ex
cipere , quibus honoribus excolere debeant
aut pro dignitate Principis, ii quo mijfus ejl
aut pro ipfiusmet legati conditione : prfim
item numerum militum, qui eum comit en
tur, pr xtere a modum prfiituit omniun

HISTOR. LIR. HI- *<Si

fumptuum in eum faciendorum, jfisfo adeo
(xamujjatim, vt quatiam epula, quot fer -
cula , cum ipfiimet legato , tum eius comiti- ,
but & minfaris, infiingulos diesPrabenda,
tjuikus in locis, quibus hojpittis, quotidie di-
uertendum 'ftt, definiatur. Exemplum di-
plomatisfidei publica, obduci . a gypfi tabu-
la (vtfapedixi ) grandibus characteribus
infcriptum esi : nihil tamen aliud continet ,
quam nome Regis, aut Principis, a quo mifa
[meliorator, cui, quocunque ierit, tabula
illa profertur. Sed codicillorum,qmbus a fe-
natu regio in aula.m vente di ei pot (filas da-
tur, alia forma est. Hi enim charta perga-
mena colorata infcribuntur , adpenfccp Re-
gisfigillo cofirmantur,pro more, duntaxat
hac in re, & in Proregum creatione , follen-
ni. Sumptus itineris legato totidt eius comi-
tatui, a Regijs quafil oribus, & vectigalium
profectis e fiifco prabetur : maximis ille ho-
noribus, omnibus locis afficitur, fplendtde
tr affatur, lautfaimis conuimjs excipitur,
magnifice donatur. £guo dtc vrbem T stibi-
num legatus ingreditur , omnis vAula no-
bilitas, & cuncti fummi confilij Regijfem-

. R J tOVCSf

1(52 DE REGNO CHINA

torcs , cum fiuo Prafide ( qui, vt china nar-
rant, no minori maieflate, Comitum^ tur-
ba, quam ipfemet Rex, in publicum prodire
filet ) extra vrbem ei obuia procedunt : qui
(ia potenti aliquo rege miffius fit , dextrum
pr a fi dis latus, fin minus, finiftrum claudit .
Pr&fis inter cudum cum eo colloquitur, aut
ipfemet aut per interpretes , perhumaniter
rogitans, qui valeat ? quam como dum tier
euenerit? ahafo huiufmodi : his collo quijs te-
pus effluit , donec ad Palatium ftifcipiend*
Oratori deftinatum, vetum fit ubi ver o, re-
litto illi, pr&fis quo fidam adiungit, qui ami-
ce (fi hilariter cum homine confiabulentur:
ipfie cum eat ero comitatu domum redit ; po-
teflatem quocp Oratori facit, aliquot Loiti -
os creandi, certum numerii captniorum, ad
mortem damnatorii, noxa eximendi, aliafc
huiufmodifieciatim priuilegia tribue di. lis9
qui legatorum titulo in Chinam veniunt ,
nihil quidquam molefliarum inferri aiunt,
quantumuis vel enorme f ce lus admtferint. '
id a vero non abhorrere, hoc, de quo nunc a-
gam, exp e riment ii doce t. Lu fit anus India
Prorcx? qucnddfnorim cimum , cui B artor-

lom&

HISTOR. 1IB. III.

hnuo PoreTjo nome er at , cum aliquot alijst
vegotij cuiujdam ergo,Emanuelis Regis no.
mne, conjiciendi, in Cbinas miferat. Tum
vero teporis, legati quoq? Aialacenfes Can-
tone erant, in aulam Regis Cbinaru, ad que
k juo rege mittebantur ,projeciuri- Hi Luji-
t anos apud Prorege Cantonefem calumnia-
bantur, (j, nequaquam reuer a legatos eos,
(ed regionem etmj aditus & munimenta,
(peculatu mifjjos e(fe dictitabant, vtipojlea
reuerji, eam (iibigerent , quemadmodum
boc modo magnam India parte ditioni jusi
fubieciffent. Aicp calumnia bac minime ex -
faturati, eo, impio & atroci animo, rem de -
ducere cotendcbant ,vt in vincula Lujitani
conij cerentur , tormentis in eos querere-
tur. eAc fine Prorex , cum Loitios vrbis
in cofilium prius adhibuijfet , or itor es Lu-
fitinos comprxhendi , dirum in arce-
rem contrudi iufit, cumque, quaJHonea-
j fpere & diligenter habiti , ex qua fafi
erant , inter fenon confentire animaducr-
tijjet ( quandoquidem et tam e erum quida^
plus , quam interrogatu, at omnino veru
er at, fatebatur) Jentent i a capitis in eos pro-
li 4 nun~

a<?4 DE REGNO CHINA

nunciautt, de qua adfiupremum Regium [e-
natum retulit, ab eo confirmatam, ( quem-
admodum vnice anebat ) continuo exfe -
quuturus. Senatus aut em, cum intellexijjet
& confiderajfet, Lufitanos, legatorum [e-
cie titulo in regnum vemfife: fententiam i
ProregeCantonenfi latam , non fo lum mi-
nime ratam habuit, fi d & confeflim ei edi-
xit• Lufitanos e carcere dimijjbs, [memora
incolumes in Indiam redire pateretur yo-;
mniadp ipfis ad reditum necejjhria , liber ali-
terfuppeditaret,tametfi Malae enfes orato-
res iam in aulam venerant, & omnifiudio
in eorum necem cunctos exfiimulare conati
erant . cAddebatur edicto : vt omnia vera
fint , qua CMalacenfes de ipfis detulerint ,
atque ipfimet adeo Lufit ani fint confefii ; eos
tamen, quod fub legationis nomine in Re-
gnum venerint, neutiquam vlla ejje mole -
Jtia adjiciendos . Vt ad propofitum reuertar ,
aio, legatum recens adueniant em , vbiab
itinere fefie recollegerit fipiuscj perhumani-
ter co mpellatus, at eque a purpuratis & pri-
moribus ad [altar eis epulas aliquoties mili-
tatusfuerit ? certo? fibijp ad eam rem prafi-

HISTGRv L1B. HI. Z6$ .
nito die, ad Regem admitti, honfitifiimpe-
que (Iris ordinis nobilium , ipf usepjumm&
Cur id Prafi dis in Regiam deductum comi-
tatu, tumeo , quo primum regem adit Aie,
tum cunctis fequentibus , quam diunegoci-
um illi cum Principe fuerit . Rex audit ho-
minem in vno trium magnificentifi ima-
rum bafdicarum, quarum fupra mentio-
nem feci. Legatus , rebus quarum cauf a ve-
nerat, expeditis, adfuum Principem r emit-
titur,indentis precij muneribus onuftus:&
in abitu per cunelas regni ditiones aque ho-
norifice liber alit er ^ at que in aduentu , ha-
bitus. Oratores vero vrbium (fiproumcia-
rum ipfius Chinarum Regni longe aliter
tractamur. Eos enim mmp comit ari fol

extra magijtratum aut'Re£lorem reponis,
aut vrbis, a qua ad regem legantur. , Ei in-,
iudium esi , vt legatos inregijs, eam ad rem
defiinatis, diuerforqs ho^ttiojujcpp umaps-,.
omniaqt eis necejfaria abunde fithmimfira -
da curet : caujjdmque aduenius fef citetur^
quam cognitam, ille adftipremi 'confity wgq
Pmfidem, Prajes ad regem defer tfiwml di-
em defignat, legationi audienda: acctdit 4s

c r / gpm

f

*66 DE REGNO CHlNA

guttis pedes 3 aut equo vectus, cuius ori fre-
num fine orca infertum ett , infignnm hu -
militatis debit&if obferuantie . fhio die,vt
mandata exponant, in Regiam oratores ac -
cerfuntur, e diuerforio cum eo e magifrati -
bus, qui ordine modof prius deliberato, &
conflit ut o, ad eos antea ventitaret, egredi -
untur.Vbiin amplam quandam, ante pala-
tium Regium aream deuenerintfubfflunt ;
dum quidam ( quem magifimm cerimoni-
arum dicere pofis ) eo veniens, innuat iliis ,
vt procedant, locum f commonftret, in quo
primum ingenua fubmitterc fefe coguntur >
manibus , pene in fupplicantium formam
complicatis, quam diu pompofa hec cerimo-
nia dur drit, oculis in eum locn,in quo Rex
est, directis. Hunc admodum iflt progredi-
untur, quinquies adhuc moribus hifce repe-
titis, donec in prima palat ij ccenaticne per-
uenerint. Ea conclaui proxima ett, in quo
jiimmum Curis prefidem, magna cum ma-
iefiate confidente legati repenunt . Is ad e o-
rum pofulata mhilrefpondet, verum, vbi .
Regi negotiu cxpofucxitfm demum, quod \
equum eH> eis renunciat, per eundem e nu- i

mero

HISTOR. LIR III. i6r

tnero primorum feti magiflratuum, cui, in
diuerfiria Regia ipfios deduce 'di, omnibus
neceffarijs rebus opportune injiruendi , Re-
gio mandatu cura incumbit.

De legatis , quos Hilpaniaru

Rex ad Chinarum Regem mittere
conftituerat; quae caufsa legati-
onis mittendas, quaepoftea
differendae fuerit?

CAP. XXIV.

Hj 'foria hac exigua, ea breuiter fum
complexus, qua in hunc vfqp diem de
amplifimo Chinarum Regno cognofci po-
tuere , multis tamen pr at erit is atque omifi
fis ( quorum quidem narrationem in aliud
tempus mihi refer uo ) non filum, quod le-
ma, fed & quodfiummum multisfiuporem
atque admirationem paritura viderentur,
cum antehac inaudita plane fuerint, donec
tandem tempus ipfum atque experientia
credibiliora ifihac fecerit. de breui-
tate fane ( quod nonnulli certe faciunt )
quamde fuperflua jolixitate accufarimalo,
v... > qua»-

^<58 E>E REGNO CHI NA

quantumuis non fine opera quodam mea
detrimento , ea taceam , qua no inepte expo-
nere potuiffem. Sed, vt hiftorica huic defer i- ,
ptioni coronidem addam , extremo hoc ca-
pite mentionem faciam Ut er arum , mune-
rum (fi legatorum, quibus cum dominus
no fler Rex Philippus ( cui, a Beo immortali,
vt fcelix incolumis diu fit, optamus) me
ara Chriftiana c JM. B. XXC. e regno CMe-
xicano, in chinam , cum quibufdam eiufdc
mecum facri inftituti religione initiatis vi-
ris,mittere confit uer at. Ea igitur hac de re
figillatim indicabo, qim,UUfa, quam Prin-
cipi meo debeo, fide, commemorari pojfie iu-
dicauero ; licet huc vfque dilata fit legatio,
quam tamen, fummi numinis benignitate,
& maximi Regis fiudio ac diligentia , cum
Uteris eo nomine feriptis , muneribus ad
Chinarmn Regem deflinatis , felicem exi «
tum fortituram ejfe feramus. Cum Hiffa -
m Philippinarum Infularum ,qu& alias Oc-
cidentales adpellantur, incoUfe chinarum
regione multa auri fcricicp pretio fa , aliaj^
dtuerfi generis mercimonia in portus fuos ,
4duchi>eadfe a mertatoib. Chinis, per quam

HISTOR. LIB. III. 1*9

vili pretio diuendi cerner ent,fimul cx ipfis
intellegerent , eas terras compluribus <tlijs
prxfiantifiimis bonorum generibus a natu-
ra effuse donatas effe, quorum partem m
hac biforia recenfuimus , eam fient enti am
tenuerunt, vt exijlimarent ,Jires hoc medo
procederent icontinuusdp ea cum gente com-
merciorumfibivfus ejjet, non filum ingen-
tia ad fiefie emolumenta inde effe reditura ,
fid etiam Chinarum Regnum ad fiufiipien -
da ( quod vnice philippinenfeis cupiebant)
dogmatis chriftiani placita eo leuiori nego-
cio adduci pojfi. Infidarum igitur Prffes,
(fi vrbis 'JvUsiglix primores, vna cumfie -
natu Infulam , fi qnibnfidam Augujlinia-
m familia fioddib. ( qui quide primi Chri-
fliam (sita infularum earum indigenis de-
nunciarunt , fi vitra ducenta hominum
millia facris aquis abluerunt , alioscp tanta
in re labores fi moleJHasfime graueis fufii-
nuerunt,qu£ recte commemorari poffent,fi
fi adpropofitum meum pertinerent, fi ni
ego quoque ipfemet quotamcunque earum
partem exhaufiffem.) Hi itaque omnes, re
deliberata, quofdam autoritatefideq^pra-

27® DE REGNO CHINA

Jiant es viros , ad Catholicam Regem nofiru
mittere dccreuerunt ; qui maiefiati eius in
memoriam reUocarct ea, qua de Chinarum
regno auditione accepiffet , atque cognbffet ,
eam.j, certiorem redderent , quanti Philip-
f 'marum Infularum ( qua iure omneis Hi-
Jpanici Imperijeffe cenfierentur ) inter effit,
negotiationem (fi commercia nojlrorum ad
eos vfq, populos extendi , qua ratio ad com-
munem rerum flatum for t unas f, omnium,
non 'Colum confer nandas ,fed etiam infigni-
bus commodis atque ornamentis adaugen-
das (fi Jlabiliendas maximum momentum
allatura videret ure Orarent ergo, vt Rex
eorum precibus clementer adnuens, legatos
ad Chinarum Regem, ineunda confirman-
da J amicitia cau(sa,cum certis muneribus ,
qua in Hifpanico Regno inuenirentur , ma-
gnitj apud chinas afiimarentur , mittere
vellet 5 ad fierent : eo modo chrifliana pie-
tatis doctrina aditum in eas regiones pate-
fieri , fimulij. negotiationem inter Ei jf anos
(fi Chinas coeptam, ad infigne omnium Im-
perio Ei(J>anicofubieclarum gentium emo-
lumentum atque commodum , ob muli ipli~
cem

i

HISTOR. LIB. III. 271

cem pretiojifimarum , at que pr, 'aflantifi-
murum mercium , qua illinc adueherentur*
copiam, eo fidicina ejfe procejjhr am. Cum, re
ita deliberata , quisna ad gr auifima huius
legationis at longinqui itineris onus fub-
eundum idoneus videretur , co liatis capiti-
bus, inter feconfult arent, vnoconfenfuo-
mneis cenfuere, eum, quem fapius nomina -
ui, CUar tinum Herradam, Augnftinia -
na facra familia coenobiorum Coryphaum
( vt hominem multiplici doclrina , (fi fan-

nenfiumtp rerum, quod e primis earum In-
fularum cultoribus vnus effet, egregie gna-
rum) rogandum efe ; vt is in honorem fu -
premi numinis, gratiamcp regis, atque quo^
tantahominu multitudini , adfempiterna,
eorum falutem confdi pojjet, huiufnodi la-
horem humeris fuis imponi pateret ur ; per-
fuafifimum etenim cunflis ejfe, totum hoc
negotium a nemine fieli cius aptius op, quam
ab ipfo, viro, probat a vita, multiplici^ reru
expient ia cojpicuo, confeci u iri ; neq^quenq
aliu facilius a rege, qua vellet, impetr aturu j
neip deni<fe,q de ordinada fhilippinaruRep.

(id

■272 DE REGNO CHINA

(id qnoqs in mandatis dederant )cum Prin-
cipe agenda forent , commodius & accura-
tiuspertractatum effe. Huic decreto, omni-
umfentcntijs adprobato^Herrada adfenfus ,
fatim fefe itineri dedit, confcenjh naui, qua
in Hifpaniam nonam velificabat, anno
a nato Seruatore M. D. L XXI I I. Difi
cejfurus,a Prfiide ciuibtts ^ cuncl is, ob vita
fanclimoniam, morumcp pietatem, virum
amantibus , 'honorifice ad littus vfique de-
ducius esi, multis^ cum lachrymis rogatus,
vi i, quam primum pojfet,adeos rediret, qui
fummopere eum colerent, & pr fient iam
eius, vt maxime necejjariam vehementer
defider arent. id f adi urum ille fe pronnfit,
inuicem ab eis fiipulatus , vt hanc pro labo-
ribus fiuis, quos ipfiorum omnium communi
nomine fuficiperet , gratiam fibi referrent*
'Deum fanclisprecib. deprecarentur: is iter
ipfius vt fortunaret • quod cum fe faci uros
ciueis recepi ffent , quemadmodum pio erga
ipfium animi ajfeclu pofiea fecere ; Herrada
menfe JSpouembri oram fluit , cumq? per
CMexicum iter faceret , me comitem itine-
ris fibi effe voluit. Teatum itaque in Occi-
denta-

HISTOR. LIB. III. 273

lentali Oceano confcendimus,& Idib. Sex -
ilibus \_Anno CH. D. LXXIV. ad portum
>. Luca de Barrameda ( 1 >t vocatur ) in Hi-
}ania , adpulimus, fequenti die Hijpalim ,
nde, propere, c Mantuam Carpetanorum,
vbi tum Rex erat, contendimus, quo cum
XVII. Calend. Septembris, eafeptimand ,
ma Guletanam arcem amijfam ejje, in Au-
lam nuntiatum er at, peruenijjemus j Regis
manus nuerent er exofculati, literas Rr&fi-
dis , & Infulanorum Philippinenfium ma-
ieflati eius dedimus:Rex,cum & lit er as, &

vos, jo Ut a clementia [ujcepijjet
exponentes, benigne libenter audiuijfet $

dum fibi 'atque vtile videri dtfiderium no-
Qrum rejftcndit ; fe^ confdiarijs mandatu-
rum , vtifingulari diligentia de tot 0 nego-
tio deliberarent, idcp qua deceret, breuitate
urtraElarent , gratias ep nobis egit, quod
ijgfius cauffa atque nomine, tam loginquum
iter fiifcepiffemus , vt & eorum, qua de
Chinarum regno comperijjemus, & eorum,
qua ad Philippwenjium Rempublicam per-
tinerent,certior em eum redderemus. Sum-
ptuspoft ea omnes, dum in aula eram tu, U-
- v s bera-

DE REGNO CHINA

ber aliter praberi nobis iufit , mandauitfo
*vti rem totam Prafdifenatus Indici expo-
neremus. Istum erat T>. Ioannes obandus:
huic iniunxit Rex , vii re cum confiliarijs
diligenter prius excuffa, quidnam fi atuen-
dum videretur, ad ' fefe referret :cui manda-
to Prafes fumrna cum diligetia paruit -.pau-
cisfiquidem posi diebus, quidquid Philippi-
nenjium colonorum nomine petebatur, ex-
peditum omne, & impetratum esi 5 excepto
capite legationis , qua ad chinarum Regem
decernenda erat ; ea, quod maximi mometi
e (fit, & opportuno tempore, matura^ (fi
grani pramijfa deliberatione fufcipienda
indicaretur , in aliud tempus dilata (fi re-
jecta esi. Hoc cum rejponfo, multis % Regtjs,
de ordinanda recens inuentarum Regio-
num republica > conjlitutionibus , adfiitu
infuper,qui vna nobifium proficifcerentur ,
quadraginta religiojfk profefiionis viris fa-
cratis,menfi Ianuario, Anni M. D. LXXV
ex Aula difcefiimus , Hflpaltmfl reuerfi fu-
mus $ ibi, cum regio mandatu gr anibus dt
caufis ego remanere cogerer, Herr ada, cate-
rijj myfanaum demo ingrefii, Itmio men

HISTOK. LIB, itl. -2JS

fe,vela ventis dedere, & foelici curju inno-
mm vfy Hiffaniam delati funt : eat erum*
tum profpera nauigatione iam ip fas etiam
fhilippinas Infulas in conffeclu haberent ,
repente mutato vento, in Infulam quanda
it nefandis inanium Deorum cultoribus in -
habitatam reieclifunt, a quibus, Herrada ,
catertcf omnes , trucidati 9 vnico excepto ,
quem ex Infulis nobifeum in Hifpaniam
abduxeramus , Indo: is Manigliamr ener -
fuSiCateros omneis interfeci as. Uter as, quas
fecum habuiffent , a Barbaris dilaceratas
atque amiffaseffe retulit . Prafs,(fc e Ioni
philippinenfs , hif e magno cum dolore at-
que lu£l& auditis, cum viderent, Herrada
^fociorum interitu , in prif linis fefmif-
rqs reheios , ad Regem demo Uteros de-
dire , fuppUcesqut eadem ab eo , qua iam
ante perHerradam legautpetita, impetr a-
rant , fd impetr affe fef nefiebant , pe-
tiere : rogarunt mfuper 9 vt Rex , de le-
gatis in chinam mittendis quamprimum
Jlatucret, quod antea eo de Herr ada inter -
nuntio demife fagitarant $ aUas pr at er ea
addiderunt rationes ?quibus permotus Re%»

s z um *

176 de regno china

petentibus benigne adfentir et ur , ut in re,
ad optabilem Infularum flatu potiflimum
factente. Literis in Aulam delatis, Rex,vbt
poflulata Pbilippinenflum cum prioribus o-
mnino eadem ejje animaduertit : Prsfidem
earum Infularum conftituit D. Confaluum
Mercadum Ronchilliam, ordinis equeflris ,
•virum grauem, magnanimum, & multi-
plicibus erga Regem obfequqs, qua in Peru-
anis MexicanistJ Regnis ei fideliter prafli-
ter at, prae lare de republica meritum. Is ita-
que, cum iamPrsfes creatus effet , eflfum-
mum mittenda in Chinam legationis, Phi-
lippinenflum defideriu intelligeret, fimulq
confideraret, quanti eam impetrare public,
boni intereffetfuppliciter fed accurat e illuc
negotium apudregem (flfenatum Indicunt
•urgere coepit: Rejponfltm tulit flotinub cum
militari manu inprouinciam fuam iret , o-
mnitf ope faluti & incolumitati InfulanO'
rum confideret , quod ad legationem Chi
nenfem attineat, cum ea tanti momenti ni
Jit: in aliud commodius tempus differ edan
•videri, eo fcilicet, vfquc, dumfenatus ren
grauiter atque tempefliue deliberatam atq

ex a

i

HISTOR. LIB. JII. 277

xaminatam, ad Regem retuhjfet , vt
mnium caput, Ca decreuiffit at que flat uif
ret, qua in Dei Opt. Max . malefiatis <jp Jua
wnorem ccfiuraiudicaret- Ita CMer cadus
\ um difeefiit . Infulani vero, antequam no-
m Prafis eo veni fiet, Sextili menfe, anni
requentis , vehementius orare regem atque
ibtefiari perrexerunt, vt tandem toties ro-
rantium pofiulatis , clementer obfequere-
tur,miferuntfo vna Acia, fiu expofitionem
'itineris , quod aliquoties nominatus coeno-
biorum CAugifiiniani mfittuti Coryphaeis
Herrada , cum alijs aliquot antehac in C bi-
narum regnum fecerat , qua quidnam ibi
tumvidijfent cognojjentq^ nofiri , explica-
batur, quemadmodum e fecunda hifiorisi
mea parte ( cui tota ea narratio fideliter in-
ferta eH ) intelligetur. Decreuit tum Rex,
flagitatam toties legationem ad chinarum
Regem mittere, idvp eodem tempore, quo ob
Lufitanicas occupationes, grauifimis curis
difiinebatur.Luce clarius hoc argumentum
erat,prouidentiam numinis ( in cuius pote-
fiate, vt fapiens ait, petilus regis pofitum efi )
cuntila hac moderatam effe. Legatos autem
S S deli-

578 DE REGMO CHINA

deligere iufifius esi Intonius PadiUia Mei
nefius, Indici [enatus Prafes , cum quo ego
diu antea, ftpe multumque cum de China-
rum imperio egeram, tum de regno Mext-
cano ( quod mihi, ah anno at at is X VII. in
hunc pene vfiq; diem ibi vitam agenti, pro-
bi erat percognitum ) occafione quorundam
nego ciorum, quibus conficiendis ego , dum
fiacras in templo San Philippao Mantuano,
fieu ( vt nunc vocant ) Madritiano ad po-
pulum haberem conciones, Jkpius fui prapo-
fitusgqua vfius, cum frequenter i Ile multa ex
meper cunctaretur , atque inquireret , non
raro hominem coMueni. Jpuamobrem Pa-
di Ilia , curn ex multis etiam mecum habitis
colloquijs, optime in me effiet animatus, fif
pr ater ea me fialut is earum gentium cupidifi-
fimum , Regis fi mei obfieruantifiimum ejfie
reperiret ; fibi perfuadebat , me legationem
eamefententiaRegis ( quihacinretatum-
modo alicuius religio fa pfiefiiom dicati ho-
minis opera vti cogitaret ) omnium como -
difiime confecturum, & ad optatum finem
efifie perducturum : Exifiimabat et, non pa-
rti huc momenti adlatur a diuturna meam
earum

HIST0R.LIB.III. m

arum regiorum cognitionem > nauigatio -
inm peritiam > incolarum notitiam* Hi*
fiturdecaufis id mihi legationis obeunda
nunus obtulit • ef cum Lufitanici negocif
rgo, iteripjijujcipiendum ejjef > caterisf -
ut oribus Regi/s dimittendi mei cura com -
nifit. Hi me Hifpalim adcerjiuere , edit ot
nandato > vti dona y quaegomecumacce -
Ma, ad Chinarum regem ferre debebam,
^ararentur : ibi ego permanf, &profetilio-
$em aliquot vrfi diebus fd cum pr opter oc-
cupationum multitudinem > parari , ante -
quamclafis in Indiam ire folitay flueret,
nequirent yLicentiat Gafca Salafir y Indica
contr aci at tonis Prajes , fy Indici fe natus
c /fdfejfor y Regem literis eius rei certiorem
fecit ( qui tum Lufitani belli cati f a Vada -
fciofz erat J vt is y q uod e 'fu& maiefatis di-
gnitatefor et fatuer et. Renuntiari Rex iuf
flt 5 daps vela ventis committeret $ mihi,
dum munera expedirentur y (f donec nauts
pararetur y expetit andum y qua quampri-
mum velis in Hifpaniam nonam factis y eas
illic nautis confcenderem y qua quotannis
inde in philippinas Infulas abeunt > quod
tirca ferias Hiatalium Seruatoris feri
J' $4 con-

280 DE REGNO CHINA

confueuit . Hac ratione, dilata esi profeci io
nojlra vffyadfollenneis dies efunaleis, an -
nifequetis, tam eo, quod munera, qua mul-
ta erant , citius expediri nequirent , quam
quod vitiofs deflillationum humoribus,
moleJUsd catharris, tota pene Htfpania, eo
anno laboraretur. Rebus tandem omnibus
paratis , Regis ad Chinarum Regem liter ce,
' vna cum muneribus, mihi tradat a 'Juni, de
quibus hoc loco nihil dicam, quod ingens eo-
rum numerus, fi for et pcenfendus, narratio
nojlra <equo prolixior futura effet ; exifiimo
pr aterea, prudentem lectorem, per fefe,con -
fiderat a Hifpaniaru Regis, a quo dona mit-
tebant ur, magnanimitate, eiuscp, cui offe-
renda erant , maieflate atep opulentia ( qua,
hac biforia, fatis, opinor , fuse defer ffi) fa-
cile, qualia ea quant affuerint , xflimatu-
rum effe. Exacte etiam omnia indicare, epi-
fl olxf regis mei, ad Monarcham hunc data
exemplum huc adferiber e cupijffem , quo o-
per e ipf autor commendaretur. Sed cum rei
huic fumma manus non fitimpcfta, neque
ego etiam, veniam ab eo, penes que eius mi-
hi danda ius eit , ifa diitulgandi impetra-
rim,

HISTOR. LIB. III. aSt
rim, quam, pro conditione locorum, in qui-
bus nunc vitam dego, ne petere quidem pofi
fum,baud couenire id mihi cenfeo, ne fidem ,
quam Principi meo debeo, violem . Scire fuf-
ficiat (fi literas, (fi munera, (fi oblatam of-
ficiose a Regenofiro Monarcho illi amiciti-
am,eo duntaxat ffeclajje, vt Rex ifie, clien-
tes fi, (fivniuerfi imperio eius fitbieffi po-
puli, ad veritatem agnofeendam, cfi fiicr o-
fanctam religionem nofiram Catholicam '
fufiipiendam inducerentur atque concita-
rentur, fi pudendi ip forum errores detege-
rentur, quibus vtiqs mifiri laborant, dum
nullam immortalis Dei (qui coelum, ter-
ram, omnia fi inorbevniuerfo , tam affe-
ci abiha, quam aciem nofiram fugietia cre -
auit, effert fi, fi beatos efficit eos, qui omne
fuam in ipjo fiem reponunt, fi legi ab eo
promulgat a, fanUiif imis fi verbis, (fi vera-
cibus fignis confirmata , obedientes fifi
probent) notionem habent . Hoc modo di-
miffus,ego in Mexicum redq, vbi tum tur-
batius quodam gerebantur, quo vt accura-
te obferuarem , difiedenti mihi Rex proce-
perat. De his, cum, antequam cceptum iter
S s txfi-

«gs f>E REGNO CHINA

txfequerer, Rex necefiario certior facienduf
tjfe videretur , Conignius Comes , Prorex
Mexicanus,optimumfa£tu iudicabat , Oly-
Jypponem,vbi Rex tum erat,mereuerti, ei -
que difficultates , qua deliberationi , iujftt
ipfius, inter earum regionum Primores, le-
gationis huius caufik infiituta, incidijjentr
explicare. Hac occafione in Hijpanias reuer-
fusfurn, muneribus apudProrege,du aliud
Jlatueretur, relictis, Regem fi Olyfyppone re-
peri. fihtj,cum lit er as, quas attuleram, le-
giffit , me fi de confultationibus negocij hu-
ius caufla habitis , differentem audiuifet:
idoneam fibi commoditatem peruejligan-
damdecreuit , qua Chrijlianumhoc fuum
piamentis propojitumexfequeretur , quod
iam quoque ab eo factum , neque vllasrei
conficienda rationes pratermijfits exiftimo,
nos fi breui,euerfa & fiiblata impia vanifii-
morum Deorum veneratione , Chrijliamt
placita, per vniuerfum Chlnarum Regnum
diffieminata atque propagata conjpefturos
efiefffiero.

HISTOR» LIB. III. 2%

rJjhtod vt fiat ,faxit ( qui unus id facere
potest ) Deus Opt. Max. <vt fanctifimm
ipfius cultus (quemadmodum omnino '
decet ) prouehatur , hcminescp hi
preciofo chriJH Janguine reci-
perati, beat ce immorta-
litatis compotes
f&nt.

ERRATA.’

Pag. 3. ver£ 13. lege adpellatas.

9. 18. SanLaurentiani.

24. j. follennitate.

30. 8. ei thure.

37. 9. Raethicis: &ib. lin. 14. alia^s*

41. 8. vilitas.

44. 6. diadematis ergo.

4J. 1. Manigliam. Porro pro Chinen-
libus&Chinenfium legefemper Chi-
nis, Chinarum: aliaqj errata his fimi-
liapartim exemplaris vitiofitate, par-
tim feftinatione comm jffa,tu iple,Le^
fior benigne> corrige.

V/6‘7- I
0 «fc toral

,

* ; V